ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

می شود و شامل شناسنامه ی عملیات، اوضاع سیاسی و نظامی در آستانه عملیات طرح ریزی و اجرای عملیات، نتایج و بازتاب های آن می باشد.

این کتاب با کوشش حمیدرضا فراهانی، با استفاده از اسناد نظامی منتشر نشده ی مرکز و منابع سیاسی و کتاب های منتشر شده ی مرکز مطالعات از جمله کتاب بیستم روزشمار جنگ ایران و عراق نوشته علی رضا لطف الله زادگان تهیه شده است.

ویرایش محتوایی این کتاب را مهدی انصاری و ویرایش ادبی آن را احمد نصرتی به انجام رسانده اند و در آماده سازی آن حسین مجیدی، هادی کریم دهنوی و محمدعلی باغی (حروف چینی، صفحه آرایی، طرح جلد) همکاری کرده اند.

امید است این کوشش ناچیزی مورد رضای حق جل و علا و موجب ادای گوشه ای از حق شهیدان، جانبازان و رزمندگان این نبرد عظیم و مقتدایشان حضرت امام خمینی شود و جویندگان حقایق این واقعه بزرگ از آن بهره مند شوند.

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ 1383

ص: 9

ص: 10

جدی نبودند و هدف اصلی آنها گرفتن زمان از جمهوری اسلامی و چیرگی بر اوضاع دگرگون شده بود. شورای امنیت سازمان ملل نیز هیچ گونه توجهی به حقوق و نظریات ایران نمی کرد و در این وضعیت نیز به شکل دیگری درصدد نجات عراق از مهلکه بود.

همچنین تصمیم گیرندگان سیاسی و فرماندهان نظامی ایران با توجه به برتری مطلق جمهوری اسلامی در این زمان حاضر نبودند بدون دستیابی به حداقل امتیاز - که تنبیه متجاوز و گرفتن غرامت بود - قرارداد پایان جنگ را امضا کنند زیرا افکار عمومی و آیندگان این تصمیم را اقدامی غیر عقلانی و ناشایست تفسیر می کردند، حال آنکه مسئولان در تصمیم خود باید ماهیت ضد سلطه و ضد امپریالیستی انقلاب اسلامی را نیز در نظر می گرفتند. به طور کلی مفهوم قدرت و واقع بینی سیاسی نشان می دهد نباید در موضع قدرت به شرایط دشمن تن داد بلکه باید اراده انقلابی را بر آن تحمیل کرد. از این رو هدف اصلی ایران از ورود به خاک عراق و ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، وادار کردن جامعه بین المللی به تنبیه متجاوز بود، تا از این رهگذر به ماهیت انقلاب اسلامی خدشه وارد نیاید.

بر پایه این تحلیل عبور نیروهای ایران از مرز و ورود به خاک عراق و نیز چگونگی نقش امام خمینی در این تصمیم گیری استراتژیک، قابل توجه است. (1) هر چند منابع دست اول در این باره اندک است، ولی در اظهارات محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در 21 تیر 1361 درباره دلایل تصمیم مسئولان کشور برای ورود به خاک عراق، پاسخ این پرسش تا حدودی آمده است. در این مصاحبه فرمانده سپاه درباره سیاست نظامی ایران پس از عقب نشینی نیروهای عراقی از خاک ایران گفت:

«اصول کلی استراتژی نظامی ایران از ابتدای تجاوز عراق به ایران بر این اساس استوار بود که ما باید ابتدا نیروهای دشمن را منهدم

ص: 13

نموده، تمام سرزمین های اشغالی را آزاد سازیم و پس از آن با تداوم عملیات های تهاجمی، با دستیابی به برتری نظامی، در موقعیت دفاعی قابل قبولی قرار بگیریم تا بتوانیم ضمن دفاع از سرزمین خود، با استفاده از برتری توان نظامی خود رژیم متجاوز را تنبیه کنیم.»

وی سپس در تشریح حاکم بودن این استراتژی در عملیات های گذشته ایران گفت:

«براساس قسمت اول این استراتژی ما با انجام عملیات های متعدد با سرعت و موفقیت به هدف اول خود یعنی آزادسازی سرزمین های اشغالی دست یافته ایم، ولی با توجه به اینکه هنوز قسمت هایی از خاک ایران در اشغال عراق بوده و شهرها و روستاهای مرزی ما زیر آتش توپخانه آنان قرار دارد، بنابراین امنیت کشور ما به طور کامل تأمین نیست و عملا جنگ ما تمام نشده و استراتژی نظامی ایران همچنان براساس همان استراتژی اولیه تداوم خواهد داشت. حدود دو سه ماه پیش [حدود اردیبهشت 1361] هم زمان با طرح ریزی برای عملیات بیت المقدس، خدمت امام رسیدیم و گفتیم که به منظور تأمین کامل امنیت کشور و دفع متجاوز باید علاوه بر آزادسازی مناطق و شهرهای اشغالی، به خاک عراق نیز وارد شویم و دشمن را تحت فشار قرار دهیم ولی امام فرمودند: «نه چه لزومی دارد؟» ولی وقتی دلایل خود را به امام ارائه دادیم و گفتیم که اگر ما بخواهیم از کشور دفاع بکنیم باید در جایی پدافند و دفاع کنیم که نیروهای ما هر روز نگران و مضطرب از حمله دشمن نباشند، امام فرمودند که «اگر مطلب این طوری هست، خوب، این یک حرف درستی است و ما برای دفاع باید تا آنجایی که اطمینان هست پیش برویم و در این مسیر هم هر تعدادی بکشیم و هر تعدادی کشته شویم هیچ مسئله ای نیست و این را خدا حکمش را داده و این مسئله ای نیست. اما نگرانی من برای این است که نکند شما در جایی بروید که به دفاع و پدافند ارتباطی نداشته باشد. «اما اخیرا با عقب نشینی عراق و توطئه جدید صدام، امام مصر شدند به اینکه

ص: 14

«قبل از اینکه امریکا و صدام دست و پایشان را جمع و جور کنند، شما باید حرف نهایی خودتان را در منطقه و دنیا بزنید» (1) (2) .

در توضیح دلایل و عوامل و چگونگی تصمیم گیری برای تعقیب متجاوز، علاوه بر آنچه ذکر شد می توان به محورهای زیر اشاره کرد:

1- بی اعتنایی به شرایط و حقوق جمهوری اسلامی

شناسایی و تنبیه متجاوز، پرداخت غرامت و عقب نشینی از مناطق اشغالی اصلی ترین شرایط اعلام شده ایران برای پایان جنگ بود.

«شناسایی متجاوز» تا زمان شروع عملیات رمضان در سازمان های بین المللی از جمله شورای امنیت مورد توجه قرار نگرفته بود و عراق همچنان بر حاکمیت خود بر بخشی از سرزمین ایران پا می فشرد.

صدام حسین که در آغاز تجاوز، قرارداد 1975 الجزایر را بی اعتبار اعلام کرده بود همچنان از پذیرش آن خودداری می کرد و بدیهی است که ترک مخاصمه در حالی که دشمن بر ادعاهای ارضی خود اصرار داشت به معنی پذیرش این ادعاها بود و این با ستم شکنی و عزتمندی جمهوری اسلامی ایران منافات داشت، آن هم در هنگامی که مسیر پیروزمندانه ای را در میدان های نبرد می پیمود.

2- صلح نه، آتش بس!

نکته بسیار مهم در طول جنگ ایران و عراق این است که مجامع رسمی بین المللی و منطقه ای و دیگران (نظیر اتحادیه ی عرب، سازمان کنفرانس اسلامی و...) در پیشنهادهایی که برای صلح مطرح

ص: 15

می کردند نحوه ی آتش بس و حقوق دو طرف تعیین نمی شد بلکه تأکید آنها تنها بر پذیرش آتش بس بود! برخی از این پیشنهادهای آتش بس در زمانی ارائه می شد که عراق قسمت های عمده ای از خاک ایران را در اشغال داشت. پس از پیروزی ایران در عملیات بیت المقدس نیز هیچ گاه پیشنهاد صلحی که دارای شرایط و مراحل اجرایی و تضمین بین المللی باشد ارائه نشد بلکه توصیه هایی برای آتش بس بود که ایران نمی پذیرفت زیرا چشم انداز بعد از پذیرش آتش بس نامعلوم بود و بستگی داشت به عواملی از قبیل خواست میانجی گران، اوضاع بین المللی، اقدامات کشورهای حامی عراق در مجامع مختلف و...

بنابراین نقش ایران در احقاق حقوق خود به عنوان طرف مذاکره و کشور مورد تجاوز قرار گرفته، در هر گونه مذاکرات صلح به حداقل می رسید.

3- عملکرد شورای امنیت

با اینکه تجاوز عراق به ایران کاملا محرز بود اما شورای امنیت سازمان ملل در اولین واکنش خود در اول مهر 1359، یعنی یک روز پس از آغاز جنگ، در بیانیه ای از «احراز تجاوز» عراق به ایران خودداری کرد و از آن با عنوان «وضعیت» یاد کرد! این شورا در 6 مهر 1359 نخستین قطع نامه خود (قطع نامه 479) را صادر کرد. در این قطع نامه شورای امنیت از دو کشور درگیر خواست:» 1- بلافاصله از توسل بیشتر به قوه قهریه بپرهیزند و اختلافات خود را مسالمت آمیز و بر طبق اصول عدالت و حقوق بین المللی حل نمایند. 2- هر گونه پیشنهاد میانجی گری، سازش یا توسل به سازمان های منطقه ای که می تواند اجرای تعهداتشان را براساس منشور ملل متحد تسهیل نماید، بپذیرند.» (1) .

چنان که از مفاد این قطع نامه بر می آید اشاره ای به تجاوز عراق و یا نقض تمامیت ارضی ایران نشده، پیشنهاد آتش بس به صراحت مطرح نیست و از نیروهای متجاوز عراق خواسته نشده است که سرزمین های اشغالی را ترک کنند. در این قطع نامه تنها از ایران و

ص: 16

عراق خواسته شد که از استفاده بیشتر از زور خودداری کنند. در واقع مفهوم آن چنین است که ارتش متجاوز عراق همچنان مناطق اشغالی را در اختیار داشته باشد و نیروهای ایران برای باز پس گیری سرزمین های اشغالی خود عملیاتی انجام ندهند! علاوه بر این شورای امنیت در قطع نامه 479 نیز جنگ را با عنوان «وضعیت میان ایران و عراق» مورد بررسی قرار داد و با اطلاق «وضعیت» به جنگ ایران و عراق، آن را حالتی دانست که ممکن است به اصطکاک بین المللی و یا اختلاف منجر شود نه حالتی که در آن اصطکاک بین المللی و یا اختلاف وجود دارد. بنابراین واقعیت های موجود را نادیده گرفته بود (1) .

پس از قطع نامه 479، اولاف پالمه به عنوان فرستاده ویژه سازمان ملل، به تهران و بغداد سفر کرد. وی در تهران با اعلام همان سیاست کلی شورای امنیت گفت:

«من مأموریت دارم که نظرات دو طرف را به هم نزدیک کرده و راه حلی برای صلح پیدا کنم. این اصول عبارتند از اصل منع کاربرد زور برای تسلط بر سرزمین های دیگران، اصل عدم مداخله در امور داخلی دیگران و...» (2) .

اما او نیز هیچ گاه راه حل عملی برای پایان دادن به جنگ که متضمن «عدالت» باشد، عرضه نکرد.

پس از آن، شورای امنیت به مدت 22 ماه سکوت اختیار کرد تا اینکه در پی اجرای عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر سکوت خود را شکست و به درخواست اردن و با حمایت آمریکا تشکیل جلسه داد و قطع نامه 514 را در 21 تیر 1361 به تصویب رساند. در مقدمه این قطع نامه از طولانی شدن برخورد دو کشور که به خسارت سنگین انسانی و زیان مادی قابل ملاحظه منجر شده و صلح و امنیت بین المللی را به خطر انداخته است، اظهار نگرانی عمیق گردید.

ص: 17

شورای امنیت اگر چه در قطع نامه 514 برای اولین بار از برقراری آتش بس و عقب نشینی و استقرار نیروهای حافظ صلح در مرز ایران و عراق سخن به میان آورد، اما این قطع نامه زمانی تصویب شد که برتری عراق در جبهه های جنگ از بین رفته بود و نیروهای ایران بخش عمده ی مناطق اشغالی از جمله خرمشهر را باز پس گرفته و در بسیاری نقاط به مرزهای بین المللی رسیده بودند. بنابراین هدف اصلی شورای امنیت از تصویب قطع نامه 514، جلوگیری از ورود نیروهای ایران به خاک عراق تحت عنوان «به خطر افتادن صلح و امنیت بین المللی» بود. شورای امنیت در این قطع نامه با اشاره به ماده 24 منشور ملل متحد درباره مسئولیت اولیه خود در حفظ صلح و امنیت بین المللی نیز دقیقا این هدف را دنبال می کرد که به جمهوری اسلامی ایران تفهیم کند اگر وارد خاک عراق شود براساس فصل هفتم منشور ملل متحد مجازات هایی بر ضدش وضع خواهد کرد. (1) .

آیا ایران می توانست با اعتماد به چنین عملکردی میدان نبرد را ترک کند و تصمیم گیری این گونه سازمان ها را درباره سرنوشت یک ملت ستم دیده بپذیرد؟!

4- ایران پیش گام در صلح

با وجود مسائل یاد شده، امام خمینی در 30 خرداد 1361 قبل از شروع عملیات رمضان در یک سخنرانی درباره ی اعزام هیئت صلح به ایران و عراق - که مورد قبول دو طرف باشد - گفتند:

«اشخاصی بیایند که طرفین قبول دارند و ببینند و بنشینند که ما به عراق حمله کردیم یا عراق به ما. خرابی هایی را که آنها وارد کردند ببینند و بروند شهرهای آنها را هم ببینند.»

این سخنان به خوبی نشان دهنده ی روحیه ی مسالمت جویی ایران و پذیرش یک هیئت مرضی الطرفین است. اما رفتار هیئت صلح چگونه بود؟ محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران در مصاحبه ای در 21 تیر 1361 در این باره گفت:

«امام در آخرین سخنرانی خود فرمودند که اگر هیئتی بیاید که مورد

ص: 18

قبول طرفین باشد، آن را می پذیریم. و این اولین باری بود که امام این حرف را زدند و تا حالا هم سه بار هیئت نامه نوشته اند به آقای خامنه ای که شما بیایید عربستان تا صدام نیز بیاید و با هم صحبت کنید. یعنی هیئت مزبور به جای اقدام عملی در جهت شناسایی متجاوز، مذاکره با طرف متجاوز را توصیه می کند و مشخص است که در مذاکراتی از این قبیل، طرف متجاوز هیچ گاه به آنچه که دست یازیده است اعتراف نخواهد کرد به ویژه آنکه قدرت های مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی نیز وی را پشتیبانی می کردند.» (1) .

5- عقب نشینی تاکتیکی عراق

هر چند که عراق ادعا می کرد از تمامی اراضی اشغال شده ی ایران عقب نشینی کرده است، ولی واقعیت چنین نبود. ارتش عراق در جبهه های جنوب تقریبا از تمام مناطق اشغالی به مرزهای رسمی میان دو کشور عقب رانده شده بود ولی در سایر مناطق هر جا که وضعیت زمین برای نیروهایش مساعد بود، به اشغالگری و تجاوز خود ادامه می داد. البته به نوعی فریب کاری مناطقی مانند قصر شیرین، مهران، میمک و قسمت های هموار را رها کرده بود اما در ارتفاعات مسلط آق داغ، قلاویزان، میمک، حمرین و... مستقر شده بود؛ یعنی از نظر نظامی مناطق تخلیه شده را همچنان در تسلط داشت و برای نیروهای خودی ممکن نبود که بدون تلفات در این مناطق مستقر شوند. علاوه بر این، منطقه نفت شهر نیز کلا در اختیار نیروهای عراقی بود.

6- دلایل عقب نشینی عراق

دو انگیزه و عامل برای عقب نشینی عراق می توان ذکر کرد:

الف) ناتوانی در حفظ برتری نظامی: ناتوانی نظامی عراق در رویارویی با عملیات های گسترده و محدود رزمندگان جمهوری اسلامی ایران در جبهه های جنگ، فرو رفتن در لاک دفاعی را به ارتش این کشور تحمیل کرد. رژیم عراق با این اقدام در واقع به پوشاندن نقاط ضعف خود مبادرت ورزید.

ص: 19

ب) تلاش برای تحمیل شرایط جدید سیاسی به ایران: با وجود مشکلات نظامی که در حفظ متصرفات گریبان گیر عراق شده بود، حکومت این کشور درصدد بود تا با عقب نشینی از برخی اراضی ایران نبرد از میدان های جنگ را به عرصه های سیاسی بکشاند و بدون آنکه شرایط ایران برای صلح در نظر گرفته شود، با به دست آوردن وجهه ی صلح طلبی، هم ایران را وادار به پذیرفتن مانور جدید خود بکند، هم با نگاهی به چند ماه آینده که قرار بود میزبانی کنفرانس سران کشورهای غیر متعهد را عهده دار شود، شرایط دلخواه را به ایران تحمل کند.

7- امکان تهاجم مجدد عراق

مطالعه وقایع داخلی عراق نشان می دهد که توسعه، بازسازی و تجهیز ارتش و ایجاد تغییرات ساختاری در حکومت این کشور از جمله اولویت هایی بود که زمامداران عراق پس از انقلاب اسلامی به سرعت به آن پرداختند و این امر پس از روی کار آمدن صدام حسین به جای حسن البکر در تیر 1358 شتاب فزاینده ای یافت. در پی این اقدامات بود که ارتش عراق به ایران حمله کرد و هر چند با عملیات های پی در پی ایران از جمله فتح المبین و بیت المقدس - خسارت های فراوانی بر ارتش عراق وارد آمد ولی اندیشه تجاوز همچنان حاکمان این کشور را وسوسه می کرد و امکان بازسازی بخش آسیب دیده ارتش عراق چندان مشکل نبود لذا تجاوز مجدد عراق به مناطق آزاد شده بسیار محتمل بود.

8- استقرار در موقعیت برتر نظامی

عراق در شهریور 1359 معاهده 1975 الجزایر را ملغی اعلام کرد و مسئولان عراق به دفعات بر بی اعتباری این معاهده تأکید کردند. همچنین وقتی که نیروهای عراقی عقب رانده شدند باز هم معاهده 1975 از نظر رژیم عراق بدون اعتبار بود و چون هیچ گونه معاهده صلحی نیز میان ایران و عراق منعقد نشده بود و با توجه به فاصله 500 تا 700 متری عراق از دو شهر استراتژیک ایران یعنی خرمشهر و

ص: 20

آبادان و فاصله 17 کیلومتری ایران از بصره، توازن ژئواستراتژیک حتی بعد از عملیات بیت المقدس همچنان به نفع عراق بود لذا مسئولان جمهوری اسلامی می بایست برای دست آوردن این توازن و از بین بردن برتری عراق در این زمینه، اقدام می کردند زیرا این توازن بعد از عملیات بیت المقدس به وجود نیامده بود.

ص: 21

عملیات رمضان به دست آورد تغییرات مهمی در زمین منطقه ایجاد کرد که قسمت اعظم آن حاصل تجارب عملیات های گذشته بود. دشمن با احداث مواضع مثلثی شکل، خطوط پدافندی مناسبی ایجاد کرد که طراحان و مبتکران اصلی آن در گذشته اسرائیلی ها بودند. علاوه بر این ارتش عراق کانالی به طول 30 کیلومتر و عرض 1 کیلومتر را که به عنوان کانال پرورش ماهی ایجاد شده بود با پمپاژ آب در آن و احداث موانع و کمین ها و سنگرهای تیربار بسیار در اطراف آن به مانع مهم بازدارنده در مقابل تعرض نیروهای خودی به سمت بصره تبدیل کرد. همچنین در قسمت جنوبی منطقه در مقابل شلمچه آب رها کرد تا مانع از عبور نیروهای جمهوری اسلامی شود.

در جنوب غربی اروندرود شهر صنعتی - استراتژیک بصره واقع شده است که نزدیک به یک میلیون نفر جمعیت دارد و دارای پالایشگاه، کارخانه بزرگ پتروشیمی، واحد تصفیه گاز طبیعی و کارخانه های صنعتی دیگر می باشد. بخش تنومه نیز در شرق اروند بر سر راه بصره و در نزدیکی آن قرار دارد. همچنین صحرایی که در غرب بصره واقع شده است نیز سرزمین باتلاقی شمال آن، عظیم ترین منابع نفتی عراق را در خود نهفته دارد.

ضمنا جاده مواصلاتی ببغداد به کویت به نام صفوان که دارای اهمیت استراتژیکی است و تدارکات اصلی و تهیه تسلیحات و مهمات نظامی ارتش عراق از طریق آن انجام می گیرد، از جنوب بصره عبور می کند و پس از گذشتن از شهر مرزی صفوان در کویت امتداد می یابد.

لشکر 5 مکانیزه، شامل: تیپ های 15 و 20 مکانیزه و 26 و 55 زرهی.

لشکر 9 زرهی، شامل: تیپ های 35 و 43 زرهی و 14 مکانیزه.

لشکر 3 زرهی، شامل: تیپ های 6 و 12 زرهی و 8 مکانیزه.

لشکر 11 زرهی، شامل: تیپ های 47 و 48 و 49 پیاده.

لشکر 15 پیاده، شامل: تیپ های نامشخص.

در مراحل اول، دوم و سوم عملیات رمضان لشکرهای 3 و 9 زرهی و تیپ مستقل 10 زرهی به همراه چندین تیپ پیاده متحمل ضربات سنگینی شدند، به طوری که دشمن مجبور گردید لشکر 3 را برای سومین بار در محل بازسازی کند و لشکر 9 را جهت بازسازی از منطقه خارج کند و لشکرهای دیگری را از غرب به جنوب اعزام نماید.در مرحله پنجم عملیات نیز به لشکر 5 مکانیزه ضربات سنگینی وارد شد. لشکرهایی که از جبهه ی غرب به جبهه ی جنوب اعزام شدند، عبارت بودند از:

لشکر 12 زرهی، شامل: تیپ های 37 و 50 زرهی و 46 مکانیزه.

لشکر 8 پیاده، شامل: تیپ های، 23، 22 و 28 پیاده.

لشکر 4 پیاده، شامل: تیپ های 18، 5 و 29 پیاده.

لشکر 2 پیاده کوهستانی، شامل: تیپ های 2 و 4 پیاده.

لشکر 10 زرهی، شامل تیپ های 17 و 42 زرهی.

همچنین تیپ های 419، 418، 94 و 504 پیاده؛ تیپ های 101، 10 و 104 گارد مرزی و تیپ 34 زرهی از لشکر 1 پیاده. (1) .

ص: 24

با موفقیت در این طرح، نیروهای سپاه سوم عراق از جمله لشکرهای 5 و 6 به طور کامل محاصره می شدند و علاوه بر تصرف بخش وسیعی از حساس ترین زمین منطقه، شمار بسیاری از نیروهای دشمن اسیر می شدند. (1) .

پیشروی قرارگاه از محورهای مختلف و حفظ جناحین بود که اساسا تحقق آن با اتکا به تلاش های مهندسی امکان پذیر بود.

از آنجا که در منطقه شرق اروند عقبه دشمن فقط متکی به چهار پل در نشوه و تنومه بود پیش بینی می شد که در صورت سرعت عمل و رعایت غافلگیری توأم با پیشروی مناسب، نیروهای زیادی از دشمن به اسارت درآیند و در عمل چیزی نظیر واقعه شکستن حصر آبادان (عملیات ثامن الائمه) تکرار شود. (1) .

نشده است بلکه بعد مسافت بین خطوط تماس خودی و دشمن و نیاز به حضور سریع نیروهای موج دوم، اردوی خودی را ملزم به استفاده از وسایلی می کرد که این نیروها را به سرعت وارد منطقه ی درگیری کند و هیچ وسیله ای بهتر از تانک و نفربر وجود نداشت، البته طرح هلی برن نیروها نیز پیشنهاد گردید که با توجه به مشکلات این کار و ابهام در موفقیت آن، رد شد.

3- حساس بودن کل منطقه عملیاتی: عراقی ها به منطقه جنوب بیش از سایر مناطق جنگی توجه داشتند و به آن حساسیت نشان می دادند. لغو طرح مانور قرارگاه نصر مؤید این مطلب بود که دشمن اگر زمان می داشت، با توسعه آبگرفتگی، ضمن افزایش ضریب اطمینان دفاع از بصره، امکان عملیات را نیز از ما می گرفت.

در این جلسه سرهنگ صیاد شیرازی ضمن بیان این مطلب که این آخرین جلسه قبل از عملیات است، توصیه های لازم را جهت اجرای عملیات طبق برنامه های تنظیم شده گوشزد کرد.

محسن رضایی نیز در سخنانی گفت:

«یک هفته پیش فکر نمی کردیم که امروز آخرین جلسه ما باشد اما تحولاتی که دشمن در طول 48 ساعت گذشته به وجود آورده است ما را به این نتیجه رساند که به امید خدا و با توجهات حضرت ولی عصر (عج) فردا شب، عملیات رمضان را شروع کنیم و همه فرماندهان باید در این فرصت کم باقی مانده، همه ی کارها را انجام بدهند و تا فردا بعدازظهر همه امکانات باید آماده باشد و امشب میادین مین باید پاک سازی گردد و معابر باز شود. آنچه که ما را وادار می کند تا زمان عملیات را جلوتر بیندازیم، استفاده دشمن از تاکتیک آب است. دشمن با استفاده از تلمبه های بسیار قوی و آب کانال پرورش ماهی و اروندرود و مسطح بودن زمین، آب را در این منطقه رها کرده و آب، هم به سمت شمال منطقه و هم به سمت جنوب منطقه در حال حرکت است. ما هر چه دیرتر بجنبیم، وضع ناراحت کننده می شود و باید با مشکلات بیشتری این عملیات را به پیش ببریم. عراق با این کار، نیروهای پشت آبگرفتگی را آزاد کرده و در جای دیگر به کار می گیرد. این شرایط حکم می کند که باید با سرعت عمل کنیم. ما باید همیشه آخرین وضعیت دشمن را تجزیه و تحلیل کنیم و متناسب با آخرین وضعیت دشمن، مانور تعیین کنیم.»

وی سپس افزود:

«سرنوشت جنگ دارای نقطه ی عطفی است، یعنی ما تا الآن در زمین خودمان می جنگیدیم، الان مجبوریم که برویم در زمین دشمن بجنگیم. همین الآن هم شب نامه پخش کردند که «ما نباید تجاوز کنیم.» ما الآن آبادان و خرمشهرمان در زیر خمپاره و توپ است، ما هنوز امر دفاع را تمام نکردیم، امر دفاع هنوز برای ما واجب است و تا زمانی که خودمان را به یک جایی محکم نچسبانیم که بتوانیم با

ص: 29

یک نیروی کمی دفاع کنیم، [صلح] امکان پذیر نیست.» (1) .

سید رحیم صفوی نیز درباره آخرین وضعیت منطقه عملیاتی و نیروهای دشمن گفت:

«آب الآن به خط تماس خودی رسیده و از خاکریز بچه ها هم عبور کرده است. به نظر می رسد که قصد دشمن از [ایجاد] این آبگرفتگی حفظ بصره باشد. بصره برای عراق از اهمیت بسیاری برخوردار است و سعی می کند که هر کاری که می تواند در رابطه با حفظ بصره انجام بدهد... در وضعیت نیروهای عراق تغییر خاصی به وجود نیامده است غیر از اینکه بعدازظهر دیروز حدود 50 دستگاه تانک و نفربر از همین منطقه ای که آبگرفتگی ایجاد کرده است، آزاد کرده که به احتمال زیاد اینها را در جای دیگر به کار خواهد گرفت.» (2) .

«مقامات امریکایی معتقدند که تعداد زیادی از نیروهای ایران در نزدیکی مرز عراق مستقر شده اند و احتمال دارد در ظرف چند روز آینده به آن کشور حمله نمایند.»

این روزنامه به نقل از منابع اطلاعاتی امریکا اعلام کرد که چند لشکر از ارتش ایران برای حمله به شهر بصره موضع گرفته اند.

نیویورک تایمز سپس به نقل از مقامات امریکایی افزود:

«آنان (امریکاییان) نهایت کوشش خود را به کار خواهند برد تا ایران را از حمله به خاک عراق منصرف کنند، ولی با وجود این تمام علائم و شواهد حاکی از این است که چنین حمله ای قریب الوقوع است.»

این روزنامه ها همچنین در تحلیلی به پیامدهای چنین حملاتی در منطقه خاورمیانه و تأثیر آن بر منافع آمریکا در منطقه پرداخت:

«حمله ایران به عراق برای آمریکا و همچنین برای کشورهای عرب میانه رو و در خلیج فارس از جمله کویت و عربستان سعودی که خود را مورد تهدید انقلاب ایران می دانند، مشکلات و مسائل جدی ایجاد خواهد کرد.»

نیویورک تایمز سپس افزود:

«الکساندر هیگ وزیر خارجه پیشین آمریکا در ماه گذشته گفته بود که این خطر وجود دارد که جنگ به کشورهای همسایه ایران کشیده شود و گرچه آمریکا در جنگ بین ایران و عراق یک سیاست بی طرفی اتخاذ کرده است ولی نسبت به نتایج نهایی جنگ بی تفاوت نیست. هیگ در آن زمان به ایران هشدار داده بود که آمریکا دارای منافع و دوستانی است که در مواقع خطر از آنان حمایت خواهد کرد. وی گفته بود که ادامه جنگ ایران و عراق برای امنیت منطقه خاورمیانه و همچنین برای منافع غرب در حفظ جریان منظم نفت و خلیج فارس عواقب وخیمی خواهد داشت و آمریکا نقش مؤثرتر و فعال تری را برای پایان بخشیدن به جنگ بازی خواهد کرد.» (1) .

روزنامه واشنگتن پست نیز درباره حمله ایران به عراق، به نقل از

ص: 31

مقامات وزارت دفاع امریکا نوشت:

«80 هزار سرباز ایرانی اکنون در مرزهای ایران و عراق مشغول صف آرایی هستند و ممکن است ظرف چند روز آینده جنگ تازه ای میان ایران و عراق آغاز گردد و اگر تهاجم ایران به پیروزی بینجامد، ممکن است این حملات به سقوط صدام حسین رهبر عراق منجر شود؛ ضمنا پیروزی احتمالی ایران می تواند سایر کشورهای عرب خلیج فارس را در معرض حمله اسلام گرایان ایرانی قرار دهد که در این صورت جبهه جدیدی برای آمریکا و متحدانش در منطقه نفت خیز خلیج فارس باز خواهد شد.» (1) .

این روزنامه درباره اهداف ایران از حمله به عراق، به نقل از برخی منابع آگاه چنین نوشته است:

«ممکن است هدف عمده و مقدم نیروهای ایرانی، اصلی ترین بندر نفتی عراق یعنی بصره باشد. گرفتن بصره و چندین نقطه مهم دیگر در داخل خاک عراق ممکن است برای ساقط کردن کافی بوده و حمله ایران به بغداد برای سرنگونی صدام را غیر ضروری نماید. اما عده ای از تحلیل گران نیز معتقدند که هدف اصلی ایرانیان به دست آوردن یک اهرم فشار جدی بر عراق برای دریافت غرامت 100 میلیارد دلار خود از آن کشور می باشد. حمله ایران ممکن است تعداد بیشتری از کشورهای عرب را به کمک عراق بیاورد و آنها را نیز در جنگ علیه ایران درگیر سازد. مصر هم اکنون مقدار زیادی اسلحه به عراق تحویل داده است.» (2) .

واشنگتن پست معتقد است که حمله ایران به عراق، بغداد را که محل تشکیل کنفرانس آتی سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد خواهد بود، ناامن خواهد ساخت. این روزنامه از مقامات ایران نقل کرده است که هدف ایران از حمله به عراق، امن تر ساختن مناطق نفتی ایران است.

ص: 32

کامل تصرف و آن را تکمیل کند که هم جناح راست قرارگاه فجر تأمین شود و هم برای دفع پاتک های دشمن مورد استفاده قرار گیرد که به رغم پیشروی مناسب و تلاش فوق العاده ای که انجام شد، این گردان به محاصره دشمن درآمد و موفق نشد. در ادامه یک گردان دیگر از تیپ 41 ثارالله از طرف محور فجر 1 (تیپ 33 المهدی از سپاه) وارد شد که توانست با حدود 4 کیلومتر پیشروی، آن خاکریزی را تصرف کند.

یگان های قرارگاه فجر در سمت چپ قرارگاه قدس نیز با سه تیپ به ترتیب: فجر 1 (تیپ 33 المهدی از سپاه و یک گردان از لشکر 77 ارتش) در راست، فجر 4 (تیپ 19 امام سجاد با تیپ 1 و گردان 104 از لشکر 77) در وسط و فجر 2 (تیپ جوادالائمه از سپاه و تیپ 2 از لشکر 77 ارتش) نیز در سمت چپ و دو تیپ در احتیاط، در ساعت 21:30 عملیات را آغاز کردند. یگان های عمل کننده ی قرارگاه فجر با وجود تلاش و شکستن خط و پیشروی های اولیه و نیز بهره گیری از فجر 3 (احتیاط فجر 4)، با توجه به فشار دشمن، نتوانستند الحاق کنند و تا ساعت 12 روز اول عملیات پس از عقب نشینی، در خطوط اولیه دشمن مستقر شدند. دشمن برای عقب زدن نیروهای خودی از این موضع نیز در ساعت 16 پاتک سنگینی اجرا کرد ولی با مقاومت نیروهای خودی مواجه شد و با تحمل تلفات سنگین عقب نشینی کرد.

در اولین روز عملیات نیروهای قرارگاه فجر 200 نیروی عراقی را به اسارت درآوردند و 120 تانک و نفربر دشمن را منهدم کردند یا به غنیمت گرفتند. همچنین 800 نیروی دشمن کشته یا زخمی شدند.

در سمت چپ منطقه عملیاتی، قرارگاه فتح که اجرای تلاش اصلی عملیات را به عهده داشت و عمدتا از یگان های سپاه تشکیل شده بود، در چهار محور به ترتیب فتح 3 (تیپ 17 قم از سپاه)، فتح 2 (تیپ 8 نجف اشرف از سپاه)، فتح 1 (تیپ 14 امام حسین (ع) از سپاه و تیپ 2 لشکر 92 از ارتش) و فتح 4 (تیپ 25 کربلا از سپاه) کار خود را در

ص: 35

رأس ساعت مقرر آغاز کرد. فتح 3 در سمت راست هر چند به میدان مین برخورد ولی با پاک سازی مین های معابر موفق به تصرف پاسگاه زید شد سپس با روحیه ی مناسب تا ساعت 24 برای تصرف اولین موضع مثلثی دشمن پیش رفت.

فتح 2 نیز برای سرعت دادن به کار و غافل گیر کردن دشمن، تنها از یک معبر استفاده کرد و سریعا با شکستن خط نیروهای دشمن، دژ آنها را به تصرف درآورد و به سرعت به سمت نوک کانال ماهی (در 30 کیلومتری عمق منطقه نبرد در اطراف نهر کتیبان که از شط العرب منشعب شده) پیش رفت.

فتح 1 در سمت چپ فتح 2 به سرعت موانع را پشت سر گذاشت و پس از شکستن خط و تصرف دژ دشمن به طرف کانال ماهی پیش رفت.

فتح 4 نیز که حد جنوبی قرارگاه فتح را به عهده داشت بعد از مقداری پیشروی، به مواضع مستحکم دشمن و میدان مین برخورد کرد و دشمن که از روی دژ بر منطقه تسلط داشت آتش سنگینی را بر نیروهای این تیپ فرو ریخت اما با وجود این فتح 4 با تحمل تلفاتی، موفق به شکستن خط دشمن شد. (1) .

قرارگاه فتح که با شروع عملیات موفقیت های خوبی را به دست آورده بود از اولین ساعات روز اول عملیات از سمت راست و از محدوده فتح 2 (تیپ 17 قم از سپاه) با پاتک سنگین دشمن مواجه شد و از پیشروی بازماند. فتح 3 (تیپ 8 نجف از سپاه) نیز در ادامه موفقیت های خود تا انتهای کانال ماهی پیش رفت و پس از طی مسیر چند کیلومتری، پس از یک درگیری شدید با نیروهای تیپ 30 زرهی عراق در اطراف نهر کتیبان، به سمت شمال حالت پدافندی گرفت ولی برقرار نشدن الحاق با نیروهای فتح 2 از سمت راست این یگان، نگران کننده بود. فتح 1 نیز توانست تا ضلع شرقی کانال ماهی پیش رود و اهداف خود را تصرف کند. قرارگاه فتح 4 (تیپ 25 کربلا از سپاه) که با مشکلات فراوانی خط دشمن را شکست، توانست با استفاده از نیروی سوار زرهی، از حاشیه آبگرفتگی به عمق مواضع

ص: 36

عراق رخنه کند و از اولین پل روی کانال ماهی گیری بگذرد و در آن سوی کانال با تصرف سر پل، موضع پدافندی بگیرد.

با توجه به خلأ موجود در بین یگان های فتح 2 و فتح 3، دشمن که یگان های جدیدی را به منطقه آورده بود خود را بازیافت و فشار خود را بر این منطقه متمرکز کرد.

فرمانده قرارگاه فتح برای تأمین جناح راست فتح 3 دستور داد تا خاکریزی در حد فاصل مثلث تا خاکریز کانال ماهی احداث شود که دشمن با اجرای آتش شدید، همه دستگاه های مهندسی را هدف گرفت و این کار ممکن نشد و از سوی دیگر ارتش عراق با تیپی تازه نفس پاتک سنگینی اجرا کرد و ارتباط بین نیروهای پیشتاز و عقبه تاکتیکی فتح 2 را مسدود و نیروهای پیشتاز را محاصره نمود. نیروهای فتح 2 که تلفات سنگینی را در محاصره متحمل شدند، ناچار به پشت جاده زید - بوبیان عقب نشینی کردند. دشمن همچنین تهاجم گسترده ای را نیز در خط حد فتح 4 آغاز کرد و با فشار تانک های خود، نیروهای فتح 4 را از روی پل اول کانال ماهی عقب زد و تصمیم به محاصره فتح 1 از سمت چپ داشت که با تدبیر فرمانده قرارگاه دستور عقب نشینی صادر شد. (1) .

در این مرحله از عملیات تیپ های 30، 6، 10 زرهی از لشکر 6، تیپ 8 مکانیزه از لشکر 3 و تیپ 43 از لشکر 9 عهده دار پاتک های دشمن بودند. در این مرحله هر چند که نیروهای خودی از 27 کیلومتر مواضع متصرفه عقب نشینی کردند ولی تلفات و خسارات سنگینی بر دشمن وارد آوردند.

در گزارشی از وضعیت دشمن در صبح عملیات چنین آمده است «فرماندهی لشکر 3 در ساعت 7:15 صبح به قرارگاه «سپاه 3» گزارش داد که ارتباط کلیه نیروهای این لشکر قطع شده و اکثر نیروها در محاصره و یا در حال فرار هستند. کلیه نیروهای دشمن به جز تعدادی محدود، با فرماندهی خود ارتباط نداشتند. گردان تانک علی نیز در محاصره قرار داشت. بعد از این شکست و درخواست کمک

ص: 37

فوری از سپاه 3، تا ساعاتی بعد کمکی برای یگان های عراق اعزام نشد و فقط به آنها وعده تقویت داده می شد. هیچ نیرویی از دشمن حق عقب نشینی نداشت و همه به اجبار موظف بودند تا آخرین گلوله مقاومت کنند. فرماندهان رده بالا نیز تهدید کرده بودند که در صورت عقب نشینی ، نیروهای فراری اعدام خواهند شد.

بیشترین تلفات دشمن در محدوده کانال ماهی بود. تیپ های 8 نجف اشرف، 14 امام حسین (ع) و 25 کربلا درگیری سنگینی را در این نقطه به دشمن تحمیل کرده بودند و اگر این تیپ ها زمان بیشتری برای ایجاد استحکامات در اختیار می داشتند عراق هرگز توانایی باز پس گیری منطقه را نداشت. در این محدوده گردان تانک علی و گردان تانک حسن از تیپ 26 زرهی لشکر 5 و گردان تانک قبیته از تیپ 12 لشکر 3 و تیپ 20 لشکر 5 ضربات سنگینی را متحمل شدند، به خصوص تیپ 26 زرهی که تا 80 درصد آسیب دید.

با توجه به وضعیتی که به وجود آمد، طراحی و اجرای عملیات در سه مرحله ی پیش بینی شده به هم خورد و قرارگاه مرکزی خود را موظف دید که طرح جدیدی برای ادامه ی عملیات در نظر بگیرد.

در ادامه عملیات، نیروهای خودی هر چند اجرای مانوری را در برنامه نداشتند، ولی در یک مورد عملیاتی را در حد یک تیپ با موفقیت انجام دادند و در دفع پاتک ها نیز موفق بودند.

در اوایل صبح روز دوم عملیات (24 / 4 / 61)، ارتش عراق با وارد کردن نیروهای جدید در محدوده قرارگاه قدس، به مواضع تیپ ثارالله حمله کرد و خاکریزی را که در این تیپ در شب گذشته تصرف کرده بود باز پس گرفت. با توجه به اهمیت این خاکریز، فرمانده قرارگاه کربلا تصمیم گرفت به هر نحو که شده مجددا آن را به تصرف درآورد، لذا در یک هماهنگی قرار شد نیروهای تیپ 33 المهدی از قرارگاه فجر و تیپ بعثت از قرارگاه قدس و یک گردان از لشکر 16 زرهی این خاکریز را تصرف کنند. در ساعت 14:30 با یک حمله سریع که به کشته یا زخمی شدن شمار بسیاری از نیروهای دشمن و به

ص: 38

غنیمت درآمدن چندین تانک و نفربر انجامید، موضع از دست رفته مجددا به تصرف نیروهای خودی درآمد.

در روز دوم نیروهای عراقی چند بار نیز در محور قرارگاه فتح پاتک کردند که همه آنها ناکام ماند و در یکی از محورها چند دستگاه تانک دشمن به غنیمت درآمد.

در مرحله اول عملیات از 22 تیر تا شروع مرحله دوم عملیات، 71 تانک و نفربر به غنیمت گرفته شد، 85 تانک و نفربر و 12 توپ منهدم شد و 2700 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند و حدود 830 تن نیز به اسارت درآمدند. (1) .

پیشروی نیروها در ساعات اولیه با مشکلات بسیاری مواجه شود. به طوری که «نصر 6» که با شکستن خط مقدم دشمن شروع موفقی داشت، با مقاومت نیروهای مستقر در خطوط بعدی و بر اثر آتش شدید توپخانه ی دشمن، نتوانست مثلثی اول را تصرف کند و به ناچار به پشت جاده بوبیان - زید بازگشت. (1) .

«نصر1» نیز باید هم در احداث خاکریز به «نصر 6» یاری دهد، هم با پنج کیلومتر پیشروی، خود را به کانال ماهی برساند و در ضلع شرقی آن پدافند کند. نیروهای «نصر 1» (تیپ 31 عاشورا از سپاه) با وجود مقاومت سرسختانه ی دشمن، خط را شکستند و چهار کیلومتر پیشروی کردند، اما از یک سو عدم موفقیت نصر 6 و وارد عمل نشدن تیپ 1 از لشکر 21 و از سوی دیگر، انبوه آتش و فشار شدید دشمن، مانع پیشروی بیشتر آنها شد. نیروهای تیپ 31 عاشورا بی درنگ با احداث یک خاکریز به طول 3 کیلومتر، در 5 / 1 کیلومتری هدف قصد پدافند در پشت این خاکریز را داشتند که با عقب نشینی نصر 6، این اقدام بی فایده شد و نیروهای این تیپ به عقب برگشتند. (2) .

«نصر 4» در ساعت مقرر از جناح راست «نصر 1» وارد عمل شد و در مرحله اول خط دشمن را شکست و چندین کیلومتر پیشروی کرد، اما با افزایش تدریجی مقاومت دشمن در عمق، ناچار نیروهای جدیدی برای ادامه پیشروی اعزام شدند. در ادامه درگیری «نصر 4» نیز مجبور شد در محور تیپ 7 ولی عصر (عج) یک گردان دیگر وارد عمل کند ولی این گردان کاری از پیش نبرد و به محاصره دشمن درآمد. با پیش آمدن این وضعیت، دو گروهان از نیروهای «تیپ 8 نجف» که در احتیاط بودند برای کمک به نیروهای در عمق و انهدام دشمن وارد عمل شدند و اگر چه چندین تانک و نفربر عراقی را منهدم و شماری از نیروهای دشمن را هلاک یا اسیر کردند، ولی این عمل نیز در وضعیت قرارگاه «نصر 4» تأثیری نداشت و نیروهای این قرارگاه هم زمان با فشارهای شدید دشمن، به ناچار عقب نشینی کردند. (3) .

«نصر 8» (تیپ 25 کربلا) از جناح چپ «نصر 6» در ساعت مقرر

ص: 40

وارد عمل شد و هر چند بر اثر برخورد به میدان های تازه ی مین، پیشروی آن کند شد ولی پس از گذر از میدان مین، تانک های فراوانی را از دشمن منهدم کرد و با توجه به اوضاع کلی عملیات، ناچار به پشت جاده بوبیان - زید عقب نشست. (1) .

در محور «نصر 7»، تیپ 14 امام حسین (ع) که سریع خود را به کانال ماهی رسانده بود، در زیر انبوهی از آتش انواع سلاح های دشمن، برای پدافند از مواضعی که تصرف کرده بود مشغول اقدامات مهندسی شد ولی عدم الحاق با جناح راست و نفوذ دشمن سبب شد تا قرارگاه دستور عقب نشینی بدهد.

بدین ترتیب مرحله دوم عملیات رمضان نیز بدون دستیابی به اهداف مورد نظر به پایان رسید و تنها آسیب های جدی به نیروها و ادوات دشمن وارد شد.

در این مرحله از عملیات 1700 تن از نیروهای دشمن کشته یا مجروح شدند و 115 تانک و نفربر و 15 خودروی عراقی منهدم و 10 تانک نیز به غنیمت گرفته شد. همچنین حدود 20 تن از نیروهای دشمن اسیر شدند. (2) .

در یک جمع بندی می توان گفت مرحله دوم عملیات رمضان به پایان رسید، ولی به رغم پیش بینی های قبلی، پیروزی قاطع نظامی در بر نداشت. محسن رضایی فرمانده سپاه در مصاحبه ای ضمن برشماری برخی معذوریت ها و محدودیت ها، در تشریح اهداف عملیات و اوضاع کنونی گفت:

«خودداری ما از دست زدن به کارهایی است که دیگران آن را در جنگ اجتناب ناپذیر می دانند، ولی به دلیل اعتقاد اسلامی، ما نمی توانیم آن کارها را انجام دهیم و ملزم به رعایت اصول اسلامی هستیم. حضور ما در 10 کیلومتری بصره - که بارها اتفاق افتاده و هر وقت هم بخواهیم می توانیم آنجا باشیم - با مقایسه بین ورود عراق به خاک ما و ورود ما به خاک عراق، مشخص می شود که عراق با نابودی شهرهای ما شروع کرد ولی ما در بیابان ها با ارتش عراق

ص: 41

درگیر شده ایم، با اینکه ما به راحتی می توانستیم با انواع سلاح، جهنمی از آتش بر روی بصره درست کنیم و پشت جبهه عراق و پشتیبانی و تدارکات ارتش عراق را از بین ببریم که این خود در سرعت عملیات تعیین کننده است. ما نمی خواهیم با زدن تأسیسات و مجتمع های نظامی عراق به افراد غیر نظامی لطمه ای وارد شود. تلاش اصلی ما را در این عملیات، گرفتن خاک نیست، بلکه ایجاد حرکت در خود مردم عراق است، تلاش های اصلی ما درگیر شدن با ارتش عراق تشکیل می دهد تا به این وسیله یا آنها تسلیم شوند و مردم عراق به ما بپیوندند و یا در جنایت با صدام هم دست بمانند و نابود شوند. اگر ما نیروی خود را صرف گرفتن خاک بکنیم و ارتش عراق سالم و دست نخورده به آن سوی کانال برود، همچنان مزاحم خواهد بود و منظور ما که داشتن امنیت دائمی است، عملی نخواهد شد. در مورد ورود به خاک عراق، ما چاره ای جز این نداشتیم و نداریم. دلایلی که در سخنرانی ها گفته می شد، [یعنی] رسالت انقلاب اسلامی برای آزادی قدس، جلوگیری از کاملا امریکایی شدن منطقه با از بین رفتن صدام و شکستن حلقه محاصره سوریه به عنوان تنها کشور مجاور اسرائیل که امریکایی نیست و تسلیم «کمپ دیوید» نشده است، گرفتن ابتکار عمل از دست امریکا در منطقه و تعهدی که در مقابل شهیدانمان داریم، همه اینها باعث شد تا ما به خاک عراق وارد شویم.» (1) .

با اتمام مرحله دوم عملیات، دشمن در سه روز متوالی (27 / 4 تا 29 / 4 / 61) و هر روز به دفعات پاتک های سنگینی را علیه نیروهای خودی (در محورهای مختلف) انجام داد که در نهایت با مقاومت نیروهای خودی، دشمن با متحمل شدن تلفات زیاد و از دست دادن تجهیزات قابل توجه مجبور به عقب نشینی شد.

دشمن در پاتک های روز سوم توانست خاکریز ابرویی شکل در محدوده قرارگاه قدس را که نقش مهمی در دفع پاتک های عراق داشت، اشغال کند ولی این خاکریز پس از چند بار دست به دست شدن در نهایت به تصرف نیروهای خودی درآمد.

ص: 42

شمالی این منطقه یگان ها به میدان مین و آتش شدید دشمن برخوردند و قبل از روشنایی هوا به مواضع قبلی خود بازگشتند.

یگان های جناح جنوبی این قرارگاه نیز ضمن انهدام ادوات دشمن سه کیلومتر پیشروی کردند، لیکن عدم الحاق با نیروهای قرارگاه فتح و نرسیدن دستگاه های مهندسی سبب شد تا فرمانده قرارگاه فجر در ساعت 3 بامداد به یگان های خود دستور عقب نشینی بدهد. تیپ 17 علی بن ابی طالب (ع) در حین برگشت هدف هجوم دشمن قرار گرفت که در نبرد دو ساعته با قوای دشمن نیرو و تجهیزات زیادی از آنها منهدم کرد و در ساعت 5 بامداد به عقب برگشت. (1) .

در منطقه قرارگاه فتح، یگان های جناح شمالی این قرارگاه در آغاز درگیری با مقاومت و آتش شدید دشمن روبه رو شدند و تنها موفق شدند نیروها و تجهیزات بسیاری را از دشمن منهدم کنند. اما «فتح 3» (تیپ 27 حضرت رسول (ص)) با شروع درگیری ضمن انهدام انبوهی از تانک ها و نفربرهای دشمن، به سوی کانال ماهی پیشروی کرد.

تیپ 25 کربلا با نام «فتح 4» نیز با چهار گردان در جنوبی ترین بخش منطقه عملیاتی، عملیات خود را شروع کرد. وجود میدان های تازه ی مین و آتش متمرکز و انبوه قوای دشمن نتوانست حرکت این یگان را متوقف کند و نیروهای این تیپ نیز به سوی کانال ماهی پیش رفتند. (2) .

تیپ 27 حضرت رسول (ص) (فتح 3) تا آخرین ساعات روز 30 / 4 / 1361 با موفقیت پیش رفت و موفق به تصرف اهداف خود شد. نیروهای این تیپ با رسیدن به کناره شرقی کانال ماهی به چپ و راست گسترش پیدا کردند و به نیروهای تیپ 25 کربلا ملحق شدند، ولی با نزدیک شدن روشنایی روز 31 / 4 / 61، زمان مناسب برای احداث خاکریز باقی نمانده بود و با وجود تلاش فرماندهان تیپ حضرت رسول (ص) و تیپ 25 کربلا، این کار مقدور نشد و نیروهای این تیپ مجبور شدند به عقب باز گردند. (3) .

تیپ 25 کربلا که تأمین جناح چپ عملیات را بر عهده داشت، تا

ص: 44

آخرین ساعات روز 30 / 4 / 61 موفق بود و در ادامه کار نیز توانست به سرعت نیروهای عراقی مستقر در خط حد خود را منهدم کند و در حدود ساعت 1 بامداد 31 / 4 / 61 به پل کانال ماهی برسد. این تیپ سپس جهت الحاق با تیپ حضرت رسول (ص)، نیروهای خود را به سمت شمال گسترش داد و حدود ساعت 2:30 بامداد با آن یگان الحاق کرد و کار احداث خاکریز را شروع کرد، ولی آتش بسیار شدید دشمن مانع ادامه کار دستگاه های مهندسی شد و این یگان نیز با روشن شدن هوا و نبود موضعی برای پدافند، مجبور به عقب نشینی شد. (1) .

بدین ترتیب مرحله سوم عملیات رمضان نیز پایان یافت. در این مرحله از عملیات هر چند همه یگان ها پس از پیشروی های اولیه به مواضع قبلی بازگشتند، ولی تلفات بسیار سنگینی به دشمن وارد کردند. عکس هوایی منطقه عملیاتی که صبح 31 / 4 / 61 با تلاش هواپیماهای خودی گرفته شد انهدام گسترده تانک ها و نفربرهای زرهی دشمن را نشان می داد. در این مرحله 2550 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی و 255 تن اسیر شدند؛ 451 تانک و نفربر و 142 خودرو نیز منهدم شد. با توجه به آسیب های فراوانی که به یگان های عراقی وارد شده بود، برخلاف روزهای گذشته، روز 31 / 4 / 61 پاتک سنگینی علیه نیروهای خودی انجام نگرفت. (2) .

متصرفه نمی شدند. فرماندهی عملیات برای رفع این مشکل راه کار «شلمچه» را برگزید. در وهله اول، برای مرحله چهارم طرح ریزی شد که قرارگاه نصر 1 (تیپ 31 عاشورا با شش گردان و تیپ 1 لشکر 21 حمزه با سه گردان) در دو محور، محور شمالی در حد فاصل پل سوم کانال ماهی تا کوت سواری و در محور جنوبی نیز در حد فاصل تقاطع نهر خین با نهر دوئیجی تا نوک کانال ماهی عمل کند و با الحاق دو یگان عمل کننده، بدون وارد شدن به پنج ضلعی و برخورد به مواضع پیچیده آن، آنجا را به محاصره درآورند، ولی یک روز قبل از اجرای عملیات، عراق در منطقه عملیات قرارگاه نصر 1 آب رها کرد، لذا فرماندهی عملیات، قرارگاه نصر 1 را مأمور اجرای عملیات در شمال شلمچه (حد فاصل خاکریز نوک کانال ماهی تا ضلع جنوبی آبگرفتگی) کرد. قرارگاه نصر 3 نیز با تیپ 21 امام رضا (ع) و تیپ 3 از لشکر 21 حمزه اجرای عملیات در جنوب پنج ضلعی را بر عهده داشت.

عملیات در ساعت 22:40 با حرکت گردان های خط شکن سپاه آغاز شد. نیروهای خودی موفق به شکستن خط اول دشمن شدند، ولی محدود بودن زمین منطقه، وجود انواع موانع از قبیل انواع سیم خاردار و میدان های مین و تمرکز انبوه آتش توپخانه و فشار رده های بعدی ارتش عراق در منطقه، مانع پیشروی یگان ها شدند و تنها یکی از گروهان های تیپ امام رضا (ع) موفق به شکستن خط دشمن شد و تعدادی از نیروها در میدان های مین و سیم های خاردار گرفتار شدند و بقیه نیروها به عقب بازگشتند. (1) .

احداث شود و خط مقدم نیز با استفاده از مواضع مثلثی و احداث خاکریز از رأس مثلث ها به همدیگر، تأمین شود. در طرح مانور پیش بینی شد که قرارگاه فتح با پنج تیپ از سپاه و دو تیپ از ارتش عهده دار تلاش اصلی باشد و قرارگاه فجر با تیپ المهدی در شمال منطقه، مأموریت انهدام نیرو و تأمین جناح راست قرارگاه فتح را انجام دهد.

به دلیل شرکت نداشتن یگان های زرهی در این مرحله، مانور چنین طراحی شده بود که نیروهای پیاده ی خودی در جناحین خود به یک مانع عمده تکیه داشته باشند که در صورت پیشروی و تصرف مناطق مورد نظر، امکان پدافند از دو سمت عملیات مقدور باشد و چون منطقه عملیاتی فاقد عوارض طبیعی بود، مقرر شد که حمله در شب اجرا شود و با زدن خاکریز در همان شب، جناحین عملیات تأمین گردد. برای این منظور، دو خاکریز به موازات هم طراحی شد که 10 کیلومتر طول خاکریزها و فاصله آنها از هم در حدود 15 کیلومتر بود و نیروهای عمل کننده پس از پیشروی می بایست در داخل این محدوده محصور شده از جلو با تکیه بر مواضع مثلثی و در جناحین بر خاکریزهای احداث شده، پدافند نمایند. با توجه به کار عظیم مهندسی که می بایست در ناحیه ای بسیار محدود و حساس انجام می شد، توجه قرارگاه مرکزی (کربلا) و شخص محسن رضایی معطوف به توان مهندسی یگان های فتح و مخصوصا تیپ امام حسین (ع) با تکیه بر توانایی فردی «حاج رضا حبیب الهی» بود.

حاج رضا حبیب الهی بعد از اینکه به مأموریت توجیه شد، برای اجرای آن در گام اول چند دسته از رزمندگان داوطلب شهادت انتخاب کرد، دستگاه های مهندسی از قبیل لودر و بولدوزر را تحویل گرفت و راننده آنها را از میان افراد داوطلب شهادت و آماده ترین آنها برگزید. نیروها سپس با آموزش و تمرین فشرده آماده کار شدند.

قرارگاه با آگاهی از سنگینی و کندی کار احداث خاکریزها در آن میدان آتش و درگیری و اینکه نمی شد منتظر پیشروی کامل نیروها ماند تا پس از پیشروی آنها کار مهندسی را شروع کرد، زیرا وقت گیر

ص: 47

بود و هوا روشن می شد، در طراحی خودکار بدیع و متهورانه ای را در نظر گرفت. این چنین که تعدادی از دستگاه های مهندسی (لودر و بولدوزر) را به همراه عده ای از نیروهای پیاده که کار اصلی شان حفاظت از این دستگاه ها بود، قبل از پیشروی نیروها از دو جناح چپ و راست به مواضع دشمن فرستاده تا نزدیکی مثلثی ها که اهداف اصلی عملیات بود پیشروی کرده و از آنجا به موازات هم بدون توجه به پیشروی نیروهای خودی، از عمق خاک دشمن به طرف خط خودی شروع به زدن خاکریز کنند (1) (2) .

تیپ 27 حضرت رسول (ص) مأموریت داشت ضمن تصرف قسمت شمالی مثلث سوم به سمت چپ گسترش یافته، با تیپ 14 امام حسین (ع) در چپ الحاق کند. تیپ 14 امام حسین (ع) نیز مأموریت داشت که در سمت چپ تیپ 27 تک کند و پس از تصرف قسمت جنوبی مثلث سوم به سمت جنوب گسترش یافته و با تصرف قسمت شمالی مثلثی دوم، با تیپ 8 نجف الحاق کند.

این دو تیپ از ساعت 21:30 درگیری را با دشمن آغاز کردند و با سرعت و قدرت خط را شکستند و شروع به پیشروی به سوی اهداف کردند. فشار نیروهای خودی به حدی بود که دشمن در ساعت 22:20 برای جلوگیری از انهدام کامل، به نیروهای مقابل این دو یگان دستور عقب نشینی داد. هم زمان با شروع عملیات، تیم های مهندسی قرارگاه کربلا احداث خاکریز دو جناح را آغاز کردند. تیپ 8 نجف مأموریت داشت در سمت چپ تیپ امام حسین (ع)، قسمت جنوبی مثلثی دوم و شمال مثلث اول را تصرف کند و با تیپ 14 در شمال و تیپ 17 قم در جنوب الحاق نماید. این تیپ پس از شکستن خط در حالی که زیر آتش شدید توپخانه دشمن پیشروی می کرد و با مقاومت شدید نیروهای عراق روبه رو بود، در نزدیکی موضع مثلثی به میدان مین برخورد و مجبور شد که در زیر آتش توپخانه معبر باز کند، در حالی که تیپ های حضرت رسول (ص) و امام حسین (ع) اعلام کردند که به اهداف خود - مواضع مثلثی شکل - دست یافته اند.

تیپ 17 علی ابن ابی طالب (ع) نیز باید قسمت جنوبی مثلث اول را تصرف و با تیپ نجف الحاق کند. این تیپ نیز با شکستن خط اول دشمن، پیشروی کرد و به نزدیکی هدف خود رسید. از سوی دیگر خاکریز خودی در شمال منطقه عملیاتی با موفقیت در حال احداث بود. تیپ المهدی در این محور پس از آنکه با دشمن درگیر شد و تلفات سنگینی به او وارد کرد، مأمور شد برای کمک به تیپ 27 حضرت رسول (ص)، دو کیلومتر از خط حد این یگان از دژ به طرف مواضع مثلثی را نیز بر عهده گیرد. (1) .

ص: 49

تیپ 27 حضرت رسول (ص) و تیپ 14 امام حسین (ع) در ساعات اولیه روز اول عملیات (7 / 5 / 1361) به مواضع مثلثی شکل رسیدند ولی موفق به الحاق نشدند. تیپ 8 نجف و تیپ 17 علی ابن ابی طالب (ع) نیز نتوانستند الحاق کنند. برای حل مشکل عدم الحاق بین یگان ها، قرارگاه کربلا به تیپ جوادالائمه (ع) مأموریت داد تا وارد عمل شود و این مشکل را برطرف کند. دو گردان از این تیپ از معبر امام حسین (ع) وارد عمل شدند ولی به رغم انهدام بخشی از قوای دشمن، موفق به الحاق بین دو یگان نشدند.

خاکریز جناح شمالی منطقه عملیات تا صبح 7 / 5 / 1361 به صورت دو جداره احداث شد و نیروهای تیپ حضرت رسول (ص) مثلثی سوم را پاکسازی کردند. خاکریز جناح جنوبی منطقه عملیات نیز احداث شد و تنها 100 متر از آن باقی ماند که با روشن شدن هوا، ارتش عراق چندین تانک در منطقه مستقر کرد و با آتش آنها و نیز با تمرکز انبوه آتش توپخانه در محدوده این 100 متر، مانع کار دستگاه های مهندسی برای احداث باقی مانده خاکریز شد، اما سرانجام با سخت کوشی مسئولان قرارگاه و فرماندهان یگان ها و از جان گذشتگی و مقاومت جانانه ی رانندگان دستگاه های مهندسی، این 100 متر خاکریز زیر آتش شدید و بی وقفه توپخانه و گلوله های مستقیم تانک ها، پس از پنج ساعت، احداث شد. اما مشکل عمده ی دیگری سر راه موفقیت عملیات بروز کرد و آن وجود انبوه نیروهای دشمن در محدوده ای بود که تصور می شد در تصرف نیروهای خودی است. این قوای سازمان یافته دشمن در عمق منطقه نیروهای خودی، از جناح راست تیپ 8 نجف و جناح چپ تیپ 14 امام حسین (ع)، این دو لشکر را تهدید می کردند.

بعدازظهر ابهام بزرگ عملیات، یعنی علت بروز مشکل عدم الحاق بین دو تیپ 14 امام حسین (ع) و 8 نجف، روشن شد: مسئله به خاکریز جناح شمالی منطقه مربوط می شد؛ هر چند این خاکریز از خط خودی تا مثلثی دشمن به صورت دو جداره احداث شده بود، ولی این

ص: 50

خاکریز به جای اتصال به مثلث سوم، اشتباهی به مثلث چهارم وصل شده بود، در نتیجه عرض جبهه از 10 کیلومتر به 13 کیلومتر رسیده بود و این امر سبب شد تا فاصله ای بیش از سه کیلومتر (یک مثلثی) در میان نیروهای خودی باز بماند و نیروهای عراقی با نفوذ از اینجا عملیات را تهدید کنند. معضل عدم الحاق تیپ های 8 و 14 سبب شد که دشمن با تشدید فشار خود حتی الحاق تیپ های 17 و 8 و همچنین الحاق تیپ های 14 و 27 را آسیب پذیر کند.

در این وضعیت قرارگاه کربلا برای تداوم موفقیت عملیات تشکیل جلسه داد و تصمیم گرفت دو گردان از تیپ نجف با تیپ امام حسین (ع) به سمت شمال و دو گردان از تیپ بعثت از حدی که تیپ امام حسین (ع) پیشروی کرده است به سمت جنوب حرکت نمایند و ضمن پاکسازی دشمن در این منطقه، با هم دیگر الحاق کنند.

همچنین تیپ 1 و تیپ 2 از لشکر 77 برای کمک به پاک سازی منطقه، به ترتیب از شمال و جنوب نیروهای دشمن را منهدم کنند. اجرای عملیات که می بایست در ساعت 21 مورخ 7 / 5 / 1364 شروع می شد، به دلیل تأخیر بخشی از نیروها در ورود به منطقه، به تأخیر افتاد، در حالی که دشمن فشار خود را تشدید کرده بود. (1) .

وقتی انتظار چند ساعته برای آمدن نیروهای ارتش به منطقه عملیاتی، فایده ای نبخشید، نیروهای سپاه به ناچار ساعت 20 دقیقه بامداد 8 / 5 / 1361 عملیات تکمیلی خود را آغاز کردند و این در حالی بود که عراق با پیش بینی عملیات، یگان های خود را تقویت کرده و آماده مقابله شده بود. با وجود این نیروهای خودی تا ساعت 3 بامداد چند کیلومتر پیشروی کردند، اما واکنش بسیار شدید دشمن مانع ادامه عملیات شد و ورود نیروهای ارتش هم که به جای دو تیپ با دو گردان، پس از 5 ساعت تأخیر وارد عمل شدند، تأثیری نداشت. با روشن شدن هوا و درک اینکه موفقیت امکان پذیر نیست، دستور عقب نشینی صادر شد و تا ساعت 6:30 بامداد نیروها همگی به عقب بازگشتند. بدین ترتیب آخرین مرحله عملیات رمضان نیز بدون

ص: 51

دستیابی به موفقیت پایان یافت.

صرف نظر از وضعیت خاص مرحله پنجم که نیروهای خودی تا آستانه تثبیت منطقه تصرف شده پیش رفتند، وضع حاکم بر تمام مراحل عملیات این بود که نیروهای خودی پس از فتوحات درخشان فتح المبین و بیت المقدس، این بار گویا با پدیده جدیدی روبه رو شده بودند، واقعیتی که هیچ کس مایل به پذیرش آن نبود و آن این که دشمن این بار، هر چه منهدم می شد، پا پس نمی گذاشت.

بخشی از ماجرا این بود که دشمن نیروهای پیاده خود را در پناه تجهیزات زرهی و آتش توپخانه و میدان مین قرار داده بود تا تاریکی شب را که پوشش نیروهای پیاده خودی برای نبرد بود - به صبح برساند و آن گاه مانع تثبیت پیشروی های انجام شده بشود و با برتری آتش و زرهی، نیروهای خودی را عقب براند. دشمن به دلیل عدم محدودیت در تأمین سلاح و تجهیزات، دغدغه انهدام تجهیزات را نداشت و با تدابیر متعدد - از جمله تدبیر یاد شده - حتی المقدور مانع انهدام وسیع و یا اسارت گروه های چند هزار نفره نیروهای خود می گردید. (1) .

وجود تیربارها و دوشکاهای فراوان، تیم های عملیاتی به سختی توانستند نفوذ کنند و تانک های متعدد دشمن که در این منطقه بودند، کار را به نحو دیگری رقم زد و در مجموع، مقاومت نیروهای عراقی، آتش تیربارها و تیر مستقیم تانک اجازه نداد تا کارها طبق طراحی قبلی پیش برود. رزمندگان کار خود را متوقف نکردند و ادامه دادند ولی در آن وضعیت بسیار دشوار، عملیات احداث خاکریز طبق برنامه پیش نرفت و به صورت کامل تمام نشد. قرار بود خاکریز احداثی در منطقه دشمن و خاکریز ایجاد شده در منطقه خودی در نهایت و در وسط به هم وصل شوند که عملیات به طور کامل انجام نگرفت و حدود یک صد متر در وسط، بین دو خاکریز فاصله مانده بود که عملیات احداث به سبب روشنایی صبح، متوقف شد. دشمن که این مسئله را فهمیده بود، نیروها و تجهیزات خود را چندین برابر کرد. ارتش عراق اگر موفق می شد که مانع اتصال این خاکریز شود، می توانست با قوای زرهی به مواضع نیروهای خودی نفوذ کند و کار را پایان دهد و یا چون نیروها از این جناح آسیب پذیر بودند، مانع رفت و آمد و تدارک آنها در جلو شود. دشمن برای این کار، حدود ده دستگاه تانک به میدان آورده و در فاصله حدود یک کیلومتری در مقابل این شکاف قرار داده بود. تانک ها به نوبت در این منفذ یک صد متری تیر مستقیم می زدند تا به هر صورتی که شده مانع اتصال دو قسمت خاکریز شوند. علاوه بر آن، چند گروه توپخانه و کاتیوشا نیز این منطقه را هدف گرفته بودند. ولوله عجیبی آن محدوده را فرا گرفته بود؛ نیروهای خودی و مسئولان عملیاتی همه جمع شده بودند و می خواستند به هر نحوی که شده دو قسمت خاکریز را به هم وصل کنند و به این مسئله خاتمه بدهند. حاج رضا حبیب الهی هم از سمت راست فارغ شده و به یاری آمد، ولی چشمان سرخ شده او که به پیاله خون شبیه بودند، از خستگی بسیار و بی خوابی مفرط وی خبر می دادند که توان او را گرفته و تنش را فرسوده بود به نحوی که هنگام راه رفتن تلوتلو می خورد و حتی حرف زدنش هم طبیعی نبود.

ص: 53

غیر از ایشان، علی ردانی پور فرمانده قرارگاه فتح و حسین خرازی فرمانده تیپ 14 امام حسین (ع) نیز آمده بودند.

احمد کاظمی فرمانده تیپ 8 نجف که شب سخت و طاقت فرسایی را پشت سر گذاشته بود، همچنان در تلاش بود که این صد متر خاکریز را به هم وصل کند. «کاظمی» چند راننده نفربر، لودر و بولدوزر داوطلب شهادت از میان بچه های تیپ انتخاب کرد. او به راننده نفربرها مأموریت داده بود تا در حد فاصل یک صد متر باقی مانده خاکریز، در مقابل دید دشمن به چپ و راست حرکت کنند و گرد و خاک به پا کنند تا دشمن نتواند این رخنه را به خوبی تشخیص داده، دستگاه های مهندسی را هدف قرار دهد. خودش هم بلندگویی دست گرفته و بدون ترس در وسط این یک صد متر به چپ و راست می دوید، در حالی که گاهی دعای فرج می خواند گاهی به دستگاه ها دستور می داد گرد و خاک کنند. او علی الدوام می دوید و دعا می خواند، می گفت: «نفربر گرد و خاک کن، لودر بیل بزن، بیلت را بالا بیاور، بالاتر، بارک الله لودر! آفرین لودرچی! نفربر خاک کن خاک کن. اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن العسگری». تمامی این کارها در جلو دید دشمن انجام می گرفت. همه سینه به سینه ی تانک های دشمن، جسورانه در فکر ادامه کار و تکمیل خاکریز بودند، صحنه ی غریبی بود، تصویر کاملی از شوق و خدمت به اسلام و ایثار و فداکاری. در این حین راننده یک لودر از فرط خستگی از حال رفت و به پایین افتاد. بچه ها فورا دور و برش را گرفتند، آبی به صورتش زدند. ردانی پور نیز که در آنجا حضور داشت سریعا به بالینش رفت و او را تشویق کرد و از زحمات او قدردانی نمود، اما کس دیگری برای جایگزینی وی نبود ناچار دوباره برخاست و کار را ادامه داد. چند دقیقه بعد گلوله توپ به کنار لودر خورد و آن را به آتش کشید. راننده لودر نیز زخمی شد و به عقب منتقل گردید. در همین لحظات چند دستگاه مهندسی با راننده از راه رسیدند. با تلاش بی وقفه اینها خاکریزها به هم وصل شد و نزدیک ظهر کار تمام شد. هر چند

ص: 54

چندین تن از رانندگان این وسایل و مدافعان آنها به شهادت رسیدند.

در واقع خاکریزی که حدودا 9 / 9 کیلومتر آن در طول هشت ساعت در شب احداث شد برای تکمیل یک صد متر باقی مانده آن در طول روز، که دشمن به مقابله برخاسته بود، حدودا پنج ساعت طول کشید و ضایعاتی به جا گذاشت.

ظهر که مسئولان عملیات تیپ ها و تیم های مهندسی برای ارائه گزارش به قرارگاه آمدند، همگی با چشم های سرخ شده، لباس های خاک آلود و تنی خسته بر سر سفره نشستند... حبیب الهی که به قرارگاه آمد چشمانش مثل هلو شده بود، قرمز و باد کرده، انگار می خواستند از حدقه در بیایند! شاید دو روز بود که نخوابیده بود. از بس که گرد و خاک و دود بر روی مژه هایش نشسته بود، مژه هایش به هم چسبیده بودند. لباس ها و صورتش پر از گرد و خاک و دود و باروت بود، اصلا قیافه غیرطبیعی داشت، انگار از وسط آتش درآمده بود! منظره عجیبی پیدا کرده بود. هر کس که حاج رضا را می دید، مات می ماند که این آدم چه قیافه ای پیدا کرده است. (1) حبیب الهی، ردانی پور و خرازی در ادامه ی نبرد با دشمن، در عملیات های دیگری به شهادت رسیدند.

رضایی فرمانده کل سپاه در پایگاه شهید بهشتی برای شمار بسیاری از نیروهای عملیاتی و ستادی، نمونه ای از این اقدامات است که به قسمت هایی از آن اشاره می شود:

«در عملیات های گذشته ما در هر جا به سراغ دشمن می رفتیم، تا دشمن می آمد خودش را پیدا کند با دورهای 30 الی 40 کیلومتری عقبه اش بسته می شد، اما جاهایی که با تک جبهه ای با دشمن مواجه می شدیم، به دلیل تمرکز بیشتر و رده های بیشتری که دشمن داشت، موفقیت ما کم تر از جاهایی بود که دشمن را دور می زدیم. با همه این مسائل [از آغاز جنگ] بیش از 50 هزار اسیر از دشمن گرفته ایم، نزدیک 90 هزار نفر از دشمن کشته و قریب 170 هزار نفر از دشمن مجروح شده است و خداوند قدرتش را به ما نشان داد... در عملیات بیت المقدس ما مقدمه کوچکی را در آزمایش گذراندیم و در عملیات فعلی داریم یکی از بزرگترین آزمایشات تاریخ انقلاب اسلامی را می گذرانیم. ما که از پیامبر خدا عزیزتر نیستیم؛ همه شما سراغ دارید آن نیروی تأمینی که برای تنگه احد گذاشته بودند وقتی دشمن هزیمت کرد، به امید غنایم تنگه را رها کردند و نیروی دشمن بازگشت و شد آنچه شد تا جایی که عده ای فرار کردند و عده ای فریاد زدند. «کجا؟! اگر پیامبر خدا کشته شده، خدای پیامبر که زنده است.» چنین آزمایش بزرگی را پیامبر خدا در جلو داشت. در آیاتی که در سوره آل عمران در مورد همین جنگ احد مطرح شده، آیات چنین شروع می شود: «و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین. شما سست نشوید و شما غمگین نشوید و شما برترید اگر مؤمن باشید.» بعد ادامه می دهد که «ما ایامی داریم در خلقت که این ایام را هر چند مدت بین مردم می گردانیم و هر چند مدتی نوبت عده ای برای آزمایش می شود و در این آزمایش شان می خواهیم که مجاهدین شما و صابرین شما را تشخیص بدهیم و فکر نکنید که شما همین طوری به بهشت می روید.»

این مسائل باید اتفاق بیفتد تا شناسایی بشود و خداوند شهدایی را از بین شما انتخاب بکند... که شاهد باشند در روز قیامت چه کسی

ص: 56

استقامت کرد، چه کسی مبارزه کرد، چه کسی مجاهده کرد و چه کسی هم در رفت... ما الآن در موقعیتی هستیم که ریگان صحبت می کند که «یک ابرقدرت بنیادگرا در سطح منطقه دارد ظهور می کند و ما هر چه قدرت داریم باید به کار بگیریم و جلو این قدرت را بگیریم.» من یک آمار خدمت برادران ارائه می دهم از همین عملیات دو شب گذشته تا ببینید چه اندازه قدرت اسلام قدرت ظاهری کفر را در هم شکست. در عملیات دو شب گذشته برادران ما عملیاتی در مواضع لشکر 5 زرهی عراق شروع کردند که 2 تیپ به این لشکر مأمور شد و 2 تیپ در احتیاط این لشکر بود. یعنی مجموعا 7 تیپ یعنی قریب 700 تانک و نفربر و 7 هزار تک ور و مسلح در قسمتی که توی زمین رفته بود و جلو خودش را مین گذاشته بود و آن شب دقیقا آماده باش کامل بود... با اینکه دشمن این را فهمیده بود، تمام تانک ها و نفربرهای ردیف اول فرصت تکان خوردن را پیدا نکرده بودند و همه با خدمه در جا سوخته بودند ولی آنهایی که در خط دوم مستقر بودند، توانستند به سرعت خود را از منطقه خارج بکنند که با اینکه برادران جلو رفته بودند و دشمن در وسط اینها [رزمندگان] باقی مانده بود، از فردا صبح تا بعدازظهر در مقابل پاتک های وسیع دشمن مقاومت بسیار جانانه ای کردند. از تیپ 50 زرهی لشکر 11 فقط یک فرمانده تیپ ماند. ساعت 2 الی 3 [بعد از] نیمه شب فرمانده چند تا لشکر - که یکی از افراد بعث بود - بهش می گفت: «مقاومت کن، برایت نیرو می فرستیم». طرف گریه می کرد و می گفت: «معلوم می شود صدایت از جای گرم در می آید. من از 130 تانک و نفربر 8 تانک بیش تر برایم نمانده است. من چه مقاومتی بکنم؟! «هر چه بهشان دستور داده می شد، صریحا فرمان فرماندهان بالاتر را رد می کردند و می گفتند: «ای کاش می آمدید اینجا و صحنه را می دیدید. شما زیر کولر نشسته اید و به ما دستور می دهید، ما قبول نداریم.» ما در این عملیاتی که در جلو داریم به برادران باید عرض کنم ما 70% تاکتیکمان انهدام نیرو است و 30% زمین است. البته اگر بتوانیم زمین را هم بگیریم و بمانیم. برای مان خوب است، خیلی هم

ص: 57

خوب است، اما هدف اصلی زمین نیست ولو آن قدر هم خوب باشد؛ هدف اصلی ما انهدام نیرو است... در این دشت وسیع، دشمن که می خواهد همه جا را پر بکند. جلو ما، برای اولین بار به یک قدرت خطی تبدیل شده است. همیشه باید از 7، 6، 5 رده دشمن عبور می کردیم، اما الآن دشمن برای ما یک خط نازک تبدیل شده است و می خواهیم کاری بکنیم ان شاءالله که ما مسئله صدام را این طرف اروند تمام کنیم و علت نام گذاری عملیات به «رمضان» هم همین است.رمضان یعنی پاک سازی شیاطین، چه پاک سازی شیاطین از نفس انسان و چه پاک سازی شیاطین از اجتماع انسانی، و صدام و حزب بعث باید پاک سازی بشوند. اسمش را گذاشتیم. «عملیات رمضان» و با رمز «یا مهدی (عج)» هم شروع کردیم که مسئولیت دارد از طرف خدا که این زمین را پاک کند. می بینید چقدر تطبیق دارد، اما ممکن است برای پاک سازی باید صبر حضرت مهدی (عج) را داشته باشیم و باید داشته باشیم و من این نکته را خدمت برادران بگویم: همیشه بین وضعیت طبیعی زمین، آسمان، روزها، ایام و عملیات یک تناسب بسیار عجیبی بوده؛ عملیات فتح المبین که ما با اسم حضرت فاطمه زهرا (س) شروع کردیم آن چنان سریع و گسترده به پیش رفت که تمام خود ما را دست پاچه کرد! خیلی سریع! زیرا که خود حضرت فاطمه (س) یک نزدیکی بسیار وسیع نزد پروردگارش داشت و خداوند هیچ چیزی را تحمل نمی کند که حضرت فاطمه (س) بخواهد و نشود. هر کدام از ائمه ما خصوصیاتی داشتند. عملیات بیت المقدس 1 که با اسم حضرت امیر (ع) شروع کرده بودیم، آن مراحل اول و دوم و سومش یک صبر بزرگی ما می خواستیم که تحمل بکنیم و عجیب بود که این عملیات صبر لازم داشت، اصلا بدون اینکه ما بدانیم عملیات این قدر طول می کشد، اصلا خود به خود این طوری می شد قضایا و با اسم پیامبر عملیات ما به پیروزی کامل رسید. الآن هم برادران، وضعیت این است اگر حضرت مهدی (عج) را می خواهید، باید صبر حضرت مهدی (عج) را هم داشته باشید.

[تکبیر حضار] یعنی ممکن است یک وقت آب دیر برسد، یخ دیر

ص: 58

برسد، مهمات کم باشد. برادران کمتر برسند به شما، شما این را بدانید.

برادران، ما عملیات آبادان را با چقدر شروع کردیم؟ 2700 نفر؛ بلافاصله عملیات طریق القدس را با 6 هزار نفر یعنی دو برابر؛ عملیات فتح المبین با 30 هزار نفر؛ عملیات بیت المقدس با 54 هزار نفر از عملیات آبادان تا عملیات فتح المبین و بیت المقدس 10 ماه نگذشته بود، در مدت 10 ماه قدرت رزمی مان را از 3 هزار رساندیم به 60 هزار نفر، یعنی 18 لشکر خوب: کادر فرماندهی، فرمانده گروهان، فرمانده گردان، فرمانده تیپ، فرمانده لشکر، مسئول تدارکات، مهمات، غذا و یکی از عجایب این انقلاب، این قدرت رزمی جدید بود که با یک سرعت بسیار زیادی تشکیل شد. هدف عملیات رمضان، پاک سازی حزب بعث بود، آیا ما نمی توانستیم توی مملکت خودمان باشیم و کاری به پاک سازی حزب بعث نداشته باشیم؟ نه نمی توانستیم، ما مجبور بودیم برای دفاع از خودمان حزب بعث را از بین ببریم... خداوند امر دفاع را بر ما واجب کرده و ما باید این کسانی را که آتش بر روی مردم ما می ریزند، اینها را از بین ببریم و مجبوریم دفاع کنیم.

ما اگر بخواهیم از کشورهای اسلامی دفاع کنیم، از حیثیت اسلامی دفاع کنیم و اسرائیل، این سرطان را در منطقه از بین ببریم، هیچ راهی نداریم مگر اینکه از کربلا برویم. باید برادران ما این را بدانند که همین الآن ما حداقل یک میلیون فرد آموزش دیده ی جبهه رفته داریم که در هیچ جای دنیا این طوری نیست که سربازانش در جبهه های جنگ آموزش دیده باشند، اما ما الحمدلله چنین قدرتی را در مملکت مان داریم. اما حفظ این قدرت، اتکا به دو عامل است: 1- صبر و استقامت. 2- کسب تجربه. این دو تا را باید در خودمان به وجود بیاوریم که با حفظ اصل توکل به خدا و اخلاص در راه خدا بتوانیم ان شاءالله خودمان را برای پیاده کردن اهداف مقدماتی ظهور حضرت آماده بکنیم.

خدمت امام که ما رفته بودیم، در عملیات طریق القدس که تعدادی برادرها نگران بودند از تعداد تلفات، از امام سؤال کردیم که آقا بعضی برادران می گویند که این همه شهید و زخمی که دادیم، فردا روز

ص: 59

قیامت ما چطور جواب بدهیم؟ امام نگاهی به جمعیت کرد و گفت که:

«شما بروید خدا را شکر بکنید که خدا شما را برای این کار انتخاب کرده، هر کس لیاقت این کار را ندارد. شما می دانید دارید چه کاری می کنید، شما دارید کار انبیاء خدا را انجام می دهید و ای کاش که من هم مثل شما یک پاسدار بودم.»

این تذکر را به برادران بدهم که مأموریت ما همچنان ادامه دارد و انتظار این را داریم که ان شاءالله بقایای صدامیان را با ذلت به گونه ای برسانیم که دشمن به سقوط کشیده شود و ان شاءالله این عملیات رمضان که با امید پاک سازی و با هدف پاک سازی شروع شده است، بتواند ان شاءالله نظام بعث را در مملکت عراق از بین ببرد و مردم عراق واقعا از این ظلم طاقت فرسایی که شاید ده ها برابر ظلم شاه و شاهانی که در این کشور بودند الآن بیشتر است در مملکت عراق و ما بتوانیم با توکل به خدا این ظلم را از بین ببریم و این لازمه اش ان شاءالله آمادگی هر چه بیشتر برادران برای عملیاتی است که ان شاءالله به زودی به شما ابلاغ می شود و ان شاءالله امیدواریم که با قدرت به این عملیات تان بپردازید. و توصیه آخرم این است که برادران این روح که در برادران وجود دارد، این روح خدادادی است. این مرثیه هایی که می خوانید، این دعاهایی که می خوانید، قدر این دعاها را بدانید و شخص امام هر وقت خدمتشان می روم ایشان یکی از نکات پیروزی ما را این دعاها می دانند و می گویند: «تا زمانی که ملت با امام حسین (ع) است، ملت ما شکست ندارد. تا زمانی که ملت ما این چنین گریه می کند و به صحنه های جنگ می رود. این ملت شکست ناپذیر است.» و من امیدوارم که در پیروزی ها غرور ما را نگیرد و به ضعف خودمان در مقابل قدرت لایزال پروردگار همیشه اعتراف داشته باشیم و از خدا بخواهیم همیشه لطف حضرتش را شامل حال ما بگرداند. والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته.» (1) .

ص: 60

بیرون راندن متجاوز از سرزمین های اشغالی، مصمم به ادامه نبرد تا تحقق خواسته های به حق خود می باشد.

گذشته از این، عملیات رمضان در بعد نظامی فراتر از توانمندی های جمهوری اسلامی بود و عمدتا می بایست به عنوان یک تجربه، نصب العین تبیین مرحله جدید جنگ می شد. به عبارت دیگر، عملیات رمضان خاطرنشان می ساخت که با تغییر زمین نبرد و نیز اتخاذ استراتژی دفاع مطلق از سوی دشمن، استمرار جنگ نیازمند شرایطی جدید است که بدون در نظر گرفتن آنها نتایج مطلوب حاصل نخواهد شد. این شرایط عبارت بودند از:

1- فراهم آوردن تمامی شرایط و لوازم پیشروی.

2- افزایش توانایی مهندسی.

3- گسترش سازمان رزم به طور کلی، به صورتی که با طولانی شدن جنگ و درگیری، امکان و توانایی ادامه نبرد با دشمن را از دست ندهیم.

4- گسترش سازمان یگان های زرهی، به منظور امکان ادامه جنگ در روشنایی روز و رویارویی با نیروهای زرهی دشمن. (1) .

ص: 62

«دولت ریگان نسبت به مشکلاتی که پیروزی نیروهای ایرانی می تواند به بار آورد به شدت احساس نگرانی می کند. به گفته آنان چنین رویدادی ممکن است بنیادگرایی اسلامی منطقه را تقویت کند و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را در معرض خطر قرار دهد و موجبات سقوط صدام حسین را نیز فراهم آورد.» (1) .

خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد:

«عملیات اخیر نیروهای ایران در خاک عراق که به روشنی بیانگر تغییر وضعیت نظامی جنگ به نفع ایران پس از 22 ماه نبرد است، دولت مردان آمریکایی را به وحشت انداخته است و آنان با نگرانی تمام از به مخاطره افتادن منافع خود در این منطقه، تحولات اخیر در جنگ ایران و عراق را به دقت تحت نظر دارند.» (2) .

رسانه های آلمان نیز به تفصیل اخبار عملیات رمضان را منعکس کردند. رادیو آلمان گفت که هدف بعدی عملیات ایران، تصرف بصره و پیشروی به سوی بغداد خواهد بود. شبکه اول تلویزیون آلمان با پخش خبر عملیات رمضان گفت:

«اشتباه صدام در حمله به ایران نه تنها امروز وی را شدیدا نگران کرده است، بلکه قدرت ایران همسایگان را نیز در خلیج فارس به لرزه انداخته است.» (3) .

همچنین روزنامه «زوددویچه سایتونگ» با اعلام خبر آغاز عملیات جدید ایران نوشت:

«نه تنها درخواست غرامت، از هدف های صلح ایران است، بلکه بازگشت رانده شدگان عراقی و اسرای عراقی به وطنشان از اهداف دیگر به شمار می رود.»

این روزنامه به نقل از دیپلمات های خاورمیانه ای مقیم قاهره، افزود:

«حمله ی ایران باید جدی تلقی شود زیرا زمان صدور انقلاب اسلامی از طریق نظامی برای تهران مناسب است.» (4) .

مطبوعات هند نیز به تفصیل درباره ی عملیات رمضان نوشتند.

روزنامه «هندوستان تایمز» سر مقاله خود را به ورود نیروهای ایران به

ص: 64

خاک عراق اختصاص داد و تأثیر آن را بر کنفرانس جنبش غیرمتعهدها بررسی کرد: «حمله غیر منتظره ایران - که از دو روز پیش انتظار می رفت به احتمال قوی برنامه برگزاری کنفرانس سران جنبش غیرمتعهدها را به خطر انداخته است.»

هندوستان تایمز سپس درباره پیامدهای این حمله در منطقه خلیج فارس، آورده است:

«آنچه اینک می توان با قاطعیت از آن سخن گفت: تقسیم قدرت در منطقه است که ایران نقش بزرگی را در تحولات منطقه خواهد داشت.»

این روزنامه در مقاله دیگری با تأکید بر این مطلب که «این عراق است که باید برای شروع جنگ تنبیه شود»، افزوده است:

«صدام گمان می کرد با حمله به ایران می تواند انقلاب ایران را از بین ببرد ولی او در تجزیه و تحلیل هایش دچار اشتباه شده بود.» (1) .

درباره حمله ایران به عنوان اولین یورش زمینی برای ورود به خاک عراق، که در رسانه های خبری بازتاب گسترده ای داشته است، خبرگزاری فرانسه از تهران گزارش داد که حمله جدید ایران عملیات گسترده ای است که رهبران آن را تا پایان ادامه خواهند داد. به گزارش این خبرگزاری عملیات جدید ایران، پس از شروع جنگ ایران و عراق اولین درگیری است که به داخل خاک عراق کشیده شده است.

روزنامه های فرانسوی لوموند و لوماتن در دو مقاله جداگانه وضعیت جمهوری اسلامی را با توجه به اوضاع کنونی جنگ بررسی کردند.

لوموند در این باره نوشت:

«سقوط صدام آغاز شده است و این واقعیتی است که آمریکا را به وحشت انداخته است. این حوادث نشان از ثبات انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران دارد.» (2) .

روزنامه لوماتن نیز نوشت:

«خون علیه فساد پیروز شده است، رژیمی که در مقابل این همه کوشش اجنبیان برای بی ثبات کردن آن مقاومت کرده، رژیمی که

ص: 65

مهاجمان عراقی را سرکوب و آنها را به عقب نشینی وادار نموده، رژیم ایران است که با قاطعیت هر چه تمام تر بیش از پیش اظهار وجود کرده و نظرش را درباره مسائل مشترکی مانند نفت و غیره به کشورهای منطقه و به ویژه عربستان سعودی تحمل می کند و اکنون سنگینی وزنه جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس محسوس است.» (1) .

نشریه «وال استریت ژورنال» در مقاله ای به مواضع دو ابرقدرت در قبال پیروزی ایران و تشریح روابط ایران و شوروی و اقدامات عملی ایران برای مقابله با نفوذ شوروی در داخل کشور پرداخته است:

«ظاهرا هر دو ابرقدرت مخالف حمله هفته گذشته ایران به عراق هستند، گر چه هر کدام دلایل جداگانه ای برای این کار دارند، ولی هر دوی آنها از احتمال پیروزی یک ایران انقلابی اسلامی بر صدام حسین سوسیال بعثی و سرنگونی وی وحشت دارند.» (2) .

روزنامه نیویورک تایمز در مقاله ای به قلم «باری روبین» نوشت:

«پیروزی ایران بر عراق چهار خطر برای عربستان سعودی و سایر کشورهای کوچک تر محافظه کار منطقه در بر دارد: اولین خطر احتمال حمله مستقیم ایران به این کشورها خصوصا کویت که در نزدیکی جبهه نبرد قرار دارد، می باشد مگر اینکه این دولت ها خصوصا کویت در آینده ارسال ملزومات جنگی را به عراق متوقف سازند. یکی دیگر از این خطرات، افزایش تبلیغات براندازی و آموزش و کمک به انقلابیون سایر کشورها است. سومین خطر ایران، الهام انقلابیون کشورهای حاشیه خلیج فارس از انقلاب اسلامی ایران است؛ و سرانجام اینکه انتظار می رود ایران به عنوان قوی ترین کشور منطقه بتواند سیاست ضد آمریکایی خود را به همسایگانش دیکته کند.»

در این مقاله سپس آمده است:

«ایران شدیدا نگران این است که پیروزی کنونی اش در صورت گسترش جنگ، با مداخله احتمالی آمریکا بر باد رود. علاوه بر آن هر قدر که کشورهای حوزه خلیج فارس از ایران هراس بیشتری داشته باشند، ضرورت حمایت از جانب آمریکا را بیشتر درک می کنند.» (3) .

ص: 66

تلاش های آمریکا، غرب و کشورهای منطقه برای نجات رژیم عراق

واکنش های متعددی که با اجرای عملیات رمضان برانگیخته شد، نشان دهنده اهمیت آثار آن بر توازن سیاسی و نظامی منطقه بود.

«باری گلدواتر» سناتور جمهوری خواه آمریکا گفت:

«جنگ ایران و عراق خطر بزرگی را به ما گوش زد می کند، چنانچه ایران در این نبرد پیروز شود، تمام خاورمیانه درگیر یک جنگ تمام عیار خواهد شد که ممکن است به یک جنگ جهانی نیز تبدیل شود... آمریکا باید از هر جهت - به استثنای اعزام پرسنل - به کشورهای عرب دوست کمک نماید زیرا پیروزی ایران بر عراق حکومت این کشور را در منطقه به عنوان یک کشور قدرتمند باقی خواهد گذاشت... خطری که اینک متوجه عراق است. در آینده، دیگر کشورهای عربی منطقه را در بر خواهد گرفت. آمریکا متعهد است در مقابل هرگونه تهدید ایران، از دوستان خود در منطقه و به ویژه اسرائیل حمایت کند.» (1) .

رادیو فرانسه نیز در گزارشی از وضعیت جنگ ایران و عراق اعلام کرد:

«مقامات امریکایی درصددند در آینده ی نزدیک زمینه ی دفاعی کشورهای خلیج فارس و در وهله ی اول عربستان سعودی را بیش از پیش تقویت کنند.»

روزنامه نیویورک تایمز ضمن بررسی وضعیت جنگ ایران و عراق، اعلام کرد که مقام های امریکایی از پیروزی احتمالی ایران در جنگ نگران هستند و به کشورهای عرب خلیج فارس پیشنهاد کرده اند که یک مانور نظامی مشترک با آمریکا در خلیج فارس برگزار کنند. این روزنامه به نقل از مقام های برجسته دولت ریگان نوشت:

«امریکاییان به شدت نگران خطراتی هستند که منافع امریکا در منطقه را تهدید می کند. دولت آمریکا به همین علت به عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس که ممکن است جنگ را عامل تهدید کننده ای برای خود بدانند پیشنهاد کرده است که با دولت آمریکا به مانورهای مشترک نظامی دست بزنند.»

ص: 67

نیویورک تایمز سپس به نقل از همین مقام های دولتی امریکا افزود:

«هیچ یک از کشورهای حوزه خلیج فارس از امریکا نخواسته اند که نیروهای خود را در منطقه مستقر کند. به گفته مقامات وزارت امور خارجه امریکا آنچه بر نگرانی امریکاییان افزود این است که پیروزی نظامی ایران ممکن است که دولت صدام را سرنگون سازد و راه را برای گسترش بنیادگرایی اسلامی در عراق و سرانجام در دیگر کشورهای خلیج فارس هموار کند.» (1) .

این روزنامه با اشاره به پیام اخیر امام امت که به مناسبت روز جهانی قدس منتشر شد، نوشته است:

«آیت الله خمینی در پیام اخیر تهدیدهای خود مبنی بر حرکت به سوی اسرائیل پس از شکست عراق را تکرار کرد. مقامات وزارت امور خارجه امریکا هر چند چنین تهدیدهایی را رد می کنند ولی از آن نگرانند که گسترش بنیادگرایی اسلامی در عراق، سرانجام به ایجاد یک همکاری نظامی مشترک بین ایران، عراق و سوریه علیه اسرائیل منجر شود.» (2) .

فرانسه در پی اجرای عملیات رمضان، حمایت خود را از دولت عراق در جنگ علیه ایران، اعلام کرد. «کلودشسون» وزیر خارجه فرانسه در دیدار با وزیر امور خارجه عراق گفت:

«فرانسه حمایت خود را در جنگ از عراق نشان داده است. به نظر فرانسه هرگونه تهدید علیه وحدت ملی عراق، تهدیدی بی چون و چرا علیه ثبات منطقه خاورمیانه است.» (3) .

از سوی دیگر «هنری جکسون» سناتور آمریکایی، در مصاحبه ای درباره ی اوضاع جنگ در هفته های اخیر و مواضع آمریکا در برابر ایران، گفت:

«خطر واقعی وضعیت فعلی نبرد، حمله ایران به کویت و حرکت نیروهای آن به سمت خلیج فارس و قطع نمودن جریان نفت است».

وی سپس پیشنهاد مانور مشترک آمریکا با کشورهای حوزه خلیج فارس برای مقابله با تهدیدات احتمالی ایران را نابخردانه توصیف کرد و افزود:

ص: 68

«باید به هر ترتیب ممکن از افتادن ایران به دامن اتحاد شوروی جلوگیری به عمل آید.»

جکسون ضمنا تأکید کرد:

«ایالات متحده همواره باید آمادگی وارد شدن به صحنه عمل و مقابله با هرگونه تهدید در مورد صدور نفت از خلیج فارس را داشته باشد.» (1) .

از سوی دیگر، حسنی مبارک رئیس جمهور مصر نیز پیشنهاد کرده است که کنفرانسی از سران عرب تشکیل گردد و موضوع جنگ ایران و عراق و تحولات اخیر آن و همچنین بحران لبنان را بررسی کند. (2) .

ملک حسین شاه اردن نیز در واکنش به عملیات جدید ایران در داخل خاک عراق، گفت:

«به منظور رسیدگی به این بحران باید کنفرانس سران عرب تشکیل جلسه دهد. این کنفرانس باید در عالی ترین سطح نمایندگان عرب تشکیل شود و اهمیت یک پیمان دفاعی مشترک اعراب براساس منشور اتحادیه عرب را مجددا مورد بررسی قرار دهد.» (3) .

در این حال ایران و سه کشور عربی یمن جنوبی، لیبی و سوریه در نامه ای خطاب به رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد، به مانورهای نظامی نیروهای واکنش سریع آمریکا که قرار است ماه آینده در خاورمیانه و آفریقا برگزار شود، به شدت اعتراض کردند. چهار دولت در این نامه که متن آن در سازمان ملل متحد انتشار یافت، تأکید کرده اند که این اقدام یک ابرقدرت، تهدید بزرگی برای امنیت و استقلال ملت ها و کشورهای منطقه است و مداخله مستقیم در امور داخلی آنها به شمار می آید. ایران و سه کشور عربی همچنین تشکیل نیروی واکنش سریع امریکا را که اقدامی خصمانه در برابر ملت ها و کشورهای منطقه و تهدیدی مستقیم برای حاکمیت آنها است، محکوم کرده و افزوده اند:

«پافشاری امریکا برای برگزاری این مانورها جز افزایش بیشتر بحران و آشفتگی در منطقه و برهم زدن صلح و آرامش بین المللی

ص: 69

نتیجه دیگری نخواهد داشت.» (1) .

در پی اجرای عملیات رمضان و با آغاز دور جدیدی از جنگ، دولت های منطقه ای و بین المللی کمک های نظامی، اطلاعاتی، اقتصادی، مالی و نیز حمایت های سیاسی از این کشور را با گستردگی فراتر از قبل ادامه دادند. (2) در عین حال شمار بسیاری از نظامیان مصری و سودانی برای شرکت در جنگ علیه ایران، وارد بغداد شدند. این عده از طریق ایجاد یک پل هوایی بین قاهره - خارطوم و بغداد، به عراق اعزام شده اند. بر اثر کثرت تردد هواپیماهای حامل نیروهای سودانی در فرودگاه بغداد، این فرودگاه حتی بر روی پروازهای خارجی مسدود اعلام شد.

همچنین در ادامه کمک های نظامی کشورهای عربی و غربی به دولت عراق برای تداوم جنگ با ایران، اخیرا مقدار معتنابهی تسلیحات و تجهیزات نظامی از کشورهای کویت، عربستان و اردن وارد عراق گردید.

خبرگزاری کویت نیز به نقل از منابع خطوط کشتی رانی در لندن گزارش داده است که اوضاع در بندر نفتی خارک بر اثر حملات روزهای اخیر جنگنده های عراقی به این بندر مغشوش است. این خبرگزاری افزوده است:

«اگر چه حملات هوایی عراق ظاهرا این ترمینال را کاملا خراب نکرده است. لیکن استنباط اینکه عراق در تلاش برای قطع صدور نفت ایران، در صدد حمله ی هوایی جدید به این ترمینال نفتی برخواهد آمد، نگرانی هایی را موجب گردیده است.» (1) .

خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی از وضعیت بازار نفت آورده است:

«کشورهای صنعتی علی رغم اطمینان از تأمین نفت خود در کوتاه مدت، از افزایش احتمالی قیمت نفت به علت تشدید جنگ ایران و عراق نگردانند... هر چند دو کشور درگیر در جنگ تنها 10 درصد واردات نفتی جهان غرب را تأمین می کنند، لیکن خطر گسترش جنگ در منطقه که در حدود پنجاه درصد واردات نفتی غرب از آنجا تأمین می شود، نگرانی هایی را در رهبران جهان غرب سبب گردیده است.» (2) .

از سوی دیگر، ریگان رئیس جمهور آمریکا، در سفر خود به بحرین گفت که در دیدار با شیخ خلیفه، جنگ ایران و عراق و اوضاع لبنان نیز بررسی خواهد شد. ریگان افزود:

«امریکا برای دفاع از منابع امنیت ملی خود در خاورمیانه آماده است.»

وی اعلام کرد که آمریکا و متحدانش به نفت این منطقه و کشورهای اطراف آن وابسته اند.

ریگان سپس گفت:

«امریکا این راز را پنهان نمی کند که منافع حیاتی در خاورمیانه دارد.» (3) .

مطبوعات انگلیس نیز عملیات رمضان را آغاز دوره جدیدی در جنگ 22 ماهه ایران و عراق - که در آن ابتکار عمل به دست ایران خواهد بود - خواندند. روزنامه فایننشال تایمز چاپ لندن نوشت:

ص: 71

«در شش ماه گذشته موقعیت نظامی به تدریج علیه رژیم بغداد تغییر کرد... این عملیات زنگ خطر را علیه دولت های محافظه کار و تولید کننده نفت به صدا درآورده است.»

این روزنامه افزود که حملات ایران وحشت عجیبی را بر صنعت نفت حاکم کرده است. (1) .

رادیو ابوظبی همچنین گزارش داد که شطی با ملک فهد ملاقات و در مورد جنگ ایران و عراق با وی گفت و گو کرده است. در این حال، مطبوعات کویت گزارش دادند:

«یک هیئت بلندپایه ایرانی به زودی از کویت دیدن خواهد کرد. از زمان آغاز جنگ، این اولین باری است که یک هیئت ایرانی به کویت سفر می کند.» (1) .

در تلاشی دیگر «ضیاءالحق» رئیس جمهوری پاکستان، به درخواست خود با سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاکستان در کاخ ریاست جمهوری آن کشور ملاقات کرد. در این دیدار ژنرال ضیاءالحق خواستار خاتمه جنگ شد.

امیر کویت نیز در پیامی که در آن به مسائل منطقه ای و بین المللی پرداخته، به مسئله جنگ بین ایران و عراق نیز اشاره کرده و از ایران و عراق خواسته است تا با پی گیری راه های صلح آمیز، از ریخته شدن بیشتر خون مسلمانان دو کشور جلوگیری کنند. وی یادآور شده است که فقط اسرائیل از ادامه این جنگ نفع می برد. (2) .

امیدوار بودند تا در موقعیت جدید به اتخاذ موضع بپردازند. سرانجام با اجرای عملیات بیت المقدس و آزادی خرمشهر، شورای امنیت سازمان ملل سکوت طولانی خود را شکست و به درخواست اردن و با حمایت آمریکا، تشکیل جلسه داد و قطع نامه 514 را در 12 ژوئیه 21 (1982 تیر 1361) به تصویب رساند. در مقدمه این قطع نامه از «طولانی شدن برخورد دو کشور که به خسارت سنگین انسانی و زیان مادی بسیار منجر شده و صلح و امنیت بین المللی را به خطر انداخته است»، اظهار نگرانی عمیق شده است. در بندهای اجرایی این قطع نامه چنین آمده است:

«1- شورا خواستار آتش بس و خاتمه فوری همه عملیات نظامی می شود. 2- خواستار عقب نشینی به مرزهای شناخته شده بین المللی می شود. 3- تصمیم می گیرد گروهی از ناظران ملل متحد را به منظور بررسی، تأیید و نظارت بر آتش بس و عقب کشیدن نیروها اعزام کند، و از دبیر کل درخواست می کند گزارشی در مورد ترتیبات لازم برای این منظور را به شورای امنیت تسلیم کند. 4- مصرانه می خواهد که کوشش های میانجی گرانه به نحوی هماهنگ، از طریق دبیر کل جهت دستیابی به راه حلی جامع، عادلانه و شرافتمندانه که قابل قبول هر دو طرف باشد. در مورد همه مسائل مهم، براساس اصول منشور ملل متحد از جمله احترام به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی ادامه یابد. 5- از همه دولت های دیگر درخواست می کند، از تمامی اقداماتی که می تواند به ادامه اختلاف کمک کند، خودداری ورزند و اجرای قطع نامه حاضر را تسهیل کنند. 6- از دبیر کل درخواست می کند که ظرف سه ماه در مورد اجرای قطع نامه حاضر به شورا گزارش دهد.» (1) .

اگر چه شورای امنیت در قطع نامه 514 برای نخستین بار از برقراری آتش بس، عقب نشینی و استقرار نیروهای حافظ صلح در مرز ایران و عراق سخن به میان آورد، اما این قطع نامه زمانی تصویب شد که برتری عراق در جبهه های جنگ از بین رفته و نیروهای ایران بسیاری از

ص: 74

مناطق اشغالی از جمله خرمشهر را باز پس گرفته و در بسیاری نقاط، به مرزهای بین المللی رسیده بودند. ایران این قطع نامه را نیز به دلیل «نادیده گرفتن واقعیت های جنگ» نپذیرفت و به منظور «احقاق حقوق» خود، در 23 تیر 1361 (دو روز پس از تصویب قطع نامه 514) با اجرای عملیات رمضان، وارد خاک عراق شد. با ورود نیروهای جمهوری اسلامی به داخل عراق، شورای امنیت بلافاصله تشکیل جلسه داد و بیانیه 15 ژوئیه 23 (1982 تیر 1361) را در مورد اجرای قطع نامه 514 تصویب و از «تشدید درگیری ها» ابراز نگرانی کرد، کاری که می بایست دو سال پیش از آن انجام می گرفت.

خبرگزاری رویتر به نقل از برخی وزیران کشورهای عضو غیر متعهدها اعلام کرد که حمله ایران برگزاری کنفرانس را به مخاطره انداخته است.

در دوم مرداد نیز روزنامه هندی «استیس من» اعلام کرد که شک و تردید در بین اعضای جنبش عدم تعهد در خصوص میزبانی عراق بالا گرفته است و کشورهای غیرمتعهد به این نکته پی برده اند که برگزاری کنفرانس در بغداد به صلاح جنبش نیست. بنگلادش نیز که از جمله کشورهای طرفدار عراق بود، اولین کشوری بود که به طور رسمی اعلام کرد که تشکیل کنفرانس باید از بغداد به کشوری دیگر منتقل شود. به رغم رشد این باور در میان اعضای جنبش، حبیب شطی دبیر کل کنفرانس اسلامی، در نهم مرداد ماه قاطعانه اعلام کرد که تا دو هفته دیگر کنفرانس در بغداد برگزار خواهد شد، ولی انفجار یک بمب قوی در بغداد، تردیدهای موجود در ناامن بودن بغداد را تقویت کرد و سفیران کره شمالی، اندونزی و چکسلواکی نیز بغداد را برای برگزاری کنفرانس ناامن اعلام کردند. این در حالی بود که عملیات رمضان با دستاوردهای نه چندان مطلوب نظامی، پایان یافته بود و ایران دیپلماسی فعالی را برای بازداشتن کشورهای غیر متعهد از تشکیل اجلاس در بغداد دنبال می کرد.

سفر یک هیئت از وزارت خارجه کوبا به یوگسلاوی برای رایزنی جهت تشکیل جلسه ی اضطراری وزیران خارجه عضو جنبش غیر متعهدها برای تصمیم گیری درباره ی محل تشکیل هفتمین کنفرانس سران غیر متعهدها، بر همه تردیدها مهر پایان زد. در پی این سفر بود که عراق به ناچار تسلیم شد و سعدون حمادی وزیر خارجه این کشور اعلام کرد که عراق اصراری به برگزاری هفتمین کنفرانس غیر متعهدها ندارد. صدام حسین نیز چهار روز پس از آنکه خبرگزاری فرانسه اعلام کرد که جنبش عدم تعهد از هند خواهد خواست تا برگزاری اجلاس سران غیر متعهدها را بر عهده گیرد، در یک اقدام منفعلانه به هند پیشنهاد کرد که برگزاری سران غیر متعهدها را بپذیرد. ولی این پایان کار نبود زیرا دولت عراق در پی آن بود تا

ص: 76

اجلاس وزیران خارجه کشورهای عضو غیر متعهدها را که مأموریت اصلی آن تنظیم موضوعات اصلی نشست سران بود، برگزار کند.

خبرگزاری فرانسه درباره این تصمیم عراق بر این اعتقاد بود که عراق می خواهد ثابت کند که بغداد جای امنی برای برگزاری کنفرانس سران عدم تعهد است. ولی تلاش های پی گیر دیپلماتیک ایران و حمله هواپیماهای ارتش جمهوری اسلامی به بغداد و انفجار یک بمب دیگر در این شهر همه کشورهای غیر متعهد را به این نتیجه رساند که برخلاف اظهارات صدام حسین، هیچ تضمینی برای امنیت اجلاس وزیران خارجه در بغداد وجود ندارد. بدین ترتیب به رغم تلاش عراق، اجلاس وزیران خارجه کشورهای غیر متعهد در شهریور در نیویورک برگزار شد و آنان در این اجلاس به برگزاری هفتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در دهلی نو، رأی دادند که این یک پیروزی بزرگ سیاسی برای ایران در عرصه بین المللی بود. (1) .

اعتراف به قدرت نظامی ایران توسط آنان است که تاکنون از اظهار آن خودداری می کردند؛ و قسمت دوم شیطنتی است که از این طریق سعی دارند که اعمال کنند و ایران را کشوری خطرناک جلوه دهند.»

رئیس مجلس شورای اسلامی در خصوص اهداف عملیات رمضان با اشاره به اظهارات امام خمینی گفت:

«اولا هدف اصلی این عملیات ادامه حرکت دفاعی گذشته ایران است و برای دفاع از شهرهای مهم و اقتصادی و بندری آبادان و خرمشهر انجام عملیات برای خارج کردن این شهرها از زیر آتش دشمن کاملا ضرورت داشت و ما ضرورت این کار را رسما از زبان مسئولان اعلام کردیم و به دولت عراق دو ماه مهلت دادیم تا حقوق حقه ایران را بپردازند که مهلت کافی نیز بود ولی با امتناع دولت عراق و مظلوم نمایی آنان، انجام عملیات اجتناب ناپذیر بود. ثانیا ما حقوق خود را می خواهیم و چون از دادن آن امتناع ورزیدند ما نیز اعلام کردیم که پشت مرزها نمی نشینیم و دست روی دست نخواهیم گذاشت بلکه اقدامات جدی انجام خواهیم داد که عملیات رمضان از جمله این اقدامات است.»

نماینده امام در شورای عالی دفاع، «تنبیه متجاوز» را هدف سوم عملیات رمضان و حق ملت مسلمان ایران که مورد تهاجم قرار گرفته، اعلام کرد. وی یکپارچه کردن جبهه شرقی جنگ با اسرائیل برای آزادی قدس را هدف چهارم عملیات رمضان برشمرد. هاشمی رفسنجانی سپس با اشاره به پیام امام امت به مردم عراق مبنی بر قیام علیه حکومت این کشور، زمان کنونی را بهترین فرصت برای چنین اقدامی دانست.

رئیس مجلس شورای اسلامی همچنین با اشاره به تبلیغات دولت ها و رسانه های غربی که ایران را توسعه طلب و تهدیدی برای کشورهای عرب حوزه خلیج فارس معرفی می کنند، تأکید کرد:

«همچنان که بارها اعلام کرده ایم جمهوری اسلامی چشم طمع به اراضی عراق و یا هیچ کدام از کشورهای عرب خلیج فارس ندارد.

ص: 78

ایران قدرتمند و مسلمان، حامی کشورهای منطقه است و هیچ دلیلی برای ترس آنان از ایران وجود ندارد.»

البته وی به برخی دولت های عربی هشدار داد:

«اگر دولت های منطقه شیطنت کنند البته که باید از عواقب آن بترسند. چنانچه حرکت کاروان های حامل اسلحه به عراق ادامه داشته باشد و این سلاح و مهمات بر علیه نیروهای ما به کار گرفته شود، ما حق دفاع را برای خود محفوظ خواهیم داشت و خوب است که دولت های حامی عراق با تأمل در کار خود دست خودشان را به چنین اعمالی آلوده نکنند و تلاش کنند در کنار ایران در آرامش زندگی کنند.»

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی سپس خودداری از بمباران و گلوله باران شهرهای عراق را به دلیل مقاصد انسان دوستانه و رأفت اسلامی ایران در برابر حملات ضد انسانی نیروهای دولت عراق به مناطق مسکونی شهرها ذکر کرد.

نماینده امام در شورای عالی دفاع در پایان سخنان خود، درباره تفسیر غلط رسانه های غربی از صدور انقلاب اسلامی گفت:

«معنی صدور انقلاب از دیدگاه ایران، صدور فرهنگ انقلاب است و الحمدلله علی رغم تمام شیطنت ها، این اقدام صورت گرفته است.»

وی با اشاره به برگزاری مراسم باشکوه روز قدس در چندین شهر دنیا از جمله واشنگتن، پاریس و لندن، از این راهپیمایی ها به عنوان مصادیق بارز صدور فرهنگ انقلاب اسلامی به جهان و پیروی و تبعیت کامل مسلمانان جهان از دستورهای امام خمینی یاد کرد. (1) .

رئیس جمهوری اسلامی ایران، آیت الله خامنه ای نیز در خطبه های نماز عید فطر به توضیح مواضع ایران پرداخت. گزیده ای از این مطالب به قرار زیر است:

«آن روزی که هزاران کیلومتر از خاک ما در زیر پای متجاوزان بعثی قرار داشت، کسی باور نمی کرد که ما بتوانیم متجاوز را سر جایش بنشانیم، ولی امروز دنیا این را باور کرده است که ما پس

ص: 79

از 23 ماه در زیر فشار دشمن قرار داشتن نمی توانیم شاهد شهادت کودکان و زنان خرمشهری و آبادانی و ویران شدن منازل مسکونی بر اثر گلوله باران توپخانه دوربرد عراق باشیم و این در حالی است که ما حاضر نیستیم مقابله به مثل کنیم و بصره و دیگر شهرهای عراق را بمباران کنیم. پس تنها راه چاره این است که برویم و آتش توپخانه دوربرد دشمن را یا خاموش کنیم یا آن قدر آن را عقب بزنیم که قادر به گلوله باران شهرها و روستاهای ما نباشد...»

رئیس شورای عالی دفاع درباره کمک های برخی دولت های جهان به عراق جهت تقویت این کشور در جنگ با ایران، اظهار کرد:

«همه ابرقدرت های جهان از جمله آمریکا و شوروی و اقمار این دو ابرقدرت به طرق مختلف سلاح و تجهیزات جنگی و کمک مالی در اختیار رژیم عراق برای جنگ با ایران قرار می دهند که هدف از این کمک ها، مقابله با شیوع تفکر انقلاب اسلامی در منطقه است و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز با این انگیزه آغاز شده است که جلو گسترش انقلاب اسلامی و گرایش روزافزون ملل منطقه به آن را سد کنند.»

رئیس جمهور در پاسخ به ادعای عراق مبنی بر توسعه طلبی ایران، گفت:

«ما قصد کشورگشایی و توسعه ارضی نداریم؛ کشور عراق متعلق به ملت عراق است و خود آنان باید کشورشان را اداره کنند و ما نیز قصد تصرف عراق و کشورگشایی را نداریم.» (1) .

از طرف دیگر در پی تصویب قطع نامه 514 شورای امنیت سازمان ملل، میرحسین موسوی، نخست وزیر ایران، به تشریح مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره این قطع نامه پرداخت و گفت:

«اگر شورای امنیت ده قطع نامه دیگر هم صادر کند، ما نمی توانیم از حقوق خود دست برداریم. رأی شورای امنیت به قطع نامه 514 در حقیقت رأی اعتماد امریکا و شوروی به صدام است.»

وی درباره تأکید قطع نامه بر آتش بس، گفت:

«شورای امنیت رأی داده تا آتش بس شود و ناظران بین المللی یعنی نیروهای امریکا، شوروی و کشورهای اروپایی بیایند بر این آتش بس

ص: 80

نظارت کنند، شبیه نظارتی که تاکنون در جنوب لبنان انجام می دادند و جمهوری اسلامی هم با رژیم بغداد سر یک میز بنشینند. البته از شورای امنیتی که پنج قلدر بزرگ جهانی در آن حق وتو دارند، جز این هم انتظاری نمی رفت.»

نخست وزیر در ادامه سخنان خود با اشاره به سکوت دو ساله شورای امنیت در برابر تجاوزات عراق به جمهوری اسلامی ایران، گفت:

«ما نمی دانیم چرا شورای امنیت در دو سال گذشته خواب بود و یک باره با آزاد شدن خرمشهر از خواب پرید؟! به هر حال ما احتیاجی به نیروهای بیگانه در مرزها نداریم و بهتر است این نیروهای ناظر در مناطق دیگر از منافع ابرقدرت های استکباری حفاظت کنند.»

وی درباره ی پایان جنگ تأکید کرد:

«رژیم عراق باید بدون قید و شرط از سرزمین های ما کاملا عقب نشینی کند، خسارات وارده به ایران را بپردازد و محکوم شود؛ در این حالت جنگ خود به خود تمام می شود.»

مهندس موسوی در پایان با اشاره به رأی مثبت همه قدرت های بزرگ به قطع نامه شورای امنیت، گفت:

«مسئله نشان دهنده ی این است که تاکنون منافع همه ی آنها در معرض خطر جمهوری اسلامی قرار دارد و از طرف دیگر، این مسئله نشان دهنده سیاست مستقل اسلامی و اثبات سیاست «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» بوده و همچنین اثبات می کند که جمهوری اسلامی ایران تاکنون به هیچ یک از ابرقدرت ها باج نداده است که مانند اقمار تحت تسلط خودشان در این موقع به حمایت از ما قطع نامه را وتو کنند.» (1) .

نخست وزیر همچنین در سخنانی در مراسم روز قدس، قبل از خطبه های نماز جمعه تهران، با اشاره به قطع نامه 514 شورای امنیت سازمان ملل در خصوص جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و تشکیل کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل برای رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در ایران از این اقدامات به عنوان توطئه سازمان های بین المللی

ص: 81

نام برد و افزود:

«سازمان ملل متحد پس از آن همه مدت که از تجاوز صدام به ایران اسلامی می گذرد تازه بیدار شده است و شورای امنیت تشکیل جلسه داده و از ما خواسته است که با رژیم عفلقی صدام وارد مذاکره شویم و اعلام آتش بس کنیم! و کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل نیز تشکیل جلسه داده است تا به اصطلاح خود، اعمال رژیم جمهوری اسلامی ایران را بررسی کند! این کمیسیون ادعانامه صادر کرده است که «چرا در ایران جنایت کارانی چون هویدا و نصیری را اعدام می کنند؟» علی رغم تشکیل تمام این کمیسیون ها، ملت ما لحظه ای در مبارزه با ایادی آمریکا درنگ نخواهد کرد. این ملت حاضر نیست در حالی که زیر سنگین ترین فشارهای دشمنان مقاومت کرده، در برابر شعارهای دروغین سازمان های بین المللی امریکایی سر خم کند... این اقدامات توطئه امریکاست که از طرفی می خواهد با حمایت از جنایت کاران به آنها توان و جرأت دوباره ای دهد و از طرف دیگر از گسترش انقلاب اسلامی جلوگیری کند و ملت ما را دچار ضعف کند، در حالی که مردمی که این قدر شهید داده اند، در برابر این مسائل سر خم نخواهند کرد. چشم بستن به مصالح اسلام و مسلمانان جهان و روی آوردن به مصالح ملی، خیانت است و باعث خفقان انقلاب ما خواهد شد. روز قدس تنفس گاه انقلاب ماست؛ ما با این روز، خود را به جهان اسلام و یک میلیارد مسلمان پیوند می زنیم و ندای خود را به گوش جهانیان می رسانیم.» (1) .

علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه نیز در یک کنفرانس خبری در قبرس درباره هدف ایران از عملیات رمضان گفت:

«هدف جمهوری اسلامی از عملیات اخیر، مقابله با آتش توپخانه عراق و جلوگیری از بمباران شهرهای جنوبی ایران است... ما در نهایت حقوق خودمان را می خواهیم.»

وی در پاسخ به پرسش خبرنگاری درباره اینکه یکی از شرایط ایران برای پایان دادن به جنگ، سقوط صدام است، گفت:

ص: 82

«الزاما سقوط صدام جزو شرایط ما نبوده و نیست. این تنها توصیه ای است به مردم عراق که آزادی و نجات آنها و سربلندی شان در گرو سرنگونی رژیم کنونی عراق می باشد.»

ولایتی در پاسخ به پرسش یک خبرنگار انگلیسی درباره گرفتن غرامت از عراق، گفت:

«ما برای پرداخت خسارت وارده به ملت خود از سوی عراق، همچنان اصرار داریم.» (1) .

بجنگیم... ما در عین حالی که قدرتمندترین دولت های منطقه هستیم و به برکت اسلام یک قدرتی این کشور ما و این ملت ما دارد که قدرت های بزرگ هم نمی توانند تعرض به او بکنند، در عین حال ما می خواهیم که با همه این کشورهای اسلامی و خصوصا اینهایی که در منطقه هستند، در خلیج فارس هستند و در اطراف خلیج فارس هستند، می خواهیم برادر باشیم، می خواهیم همه آنها با هم دست به هم بدهیم و خدای تبارک و تعالی آن قدر مقدورات به این کشورهای اسلامی داده است چه از جهات معنوی چه از جهات مادی که اگر بفهمند این حکومت ها و توجه به مسائل پیدا بکنند، قدرتی هستند که در مقابل آنها قدرت دیگری اندک است... ما چقدر به این کشورهای منطقه باید بگوییم که بابا به شما کار نداریم شما بیایید و با ما برادری کنید تا همه با قدرت های بزرگ مقابله کنیم و کشورهای خودمان را نجات بدهیم... شما بیایید امروز که ملت ایران قیام کرده است و می بینید که تا چه اندازه پیشرفت کرده است و همه قدرت ها را اجازه نداده است که دخالت بکنند در کشور خودش، با اینها هم قدم بشوید تا همه با هم - هر کس در کشور خودش مستقل، لکن همه با هم - در مقابل قدرت هایی که می خواهند ما را از بین ببرند و ما را مستعمره خودشان - ولو مستعمره نو باشد - قرار بدهند، از چنگال آنها نجات پیدا کنیم. شماها تا کی می خواهید اسیر امریکا باشید و اسیر مستشاران امریکا؟!

وارد شدن ما در عراق نه برای این بوده است که ما عراق را می خواهیم تصاحب کنیم یا بصره را، ما وطنمان بصره و شام نیست، ما وطنمان اسلام است، ما تابع احکام اسلام هستیم، اسلام به ما اجازه نمی دهد که یک کشور مسلمی را ما تحت سلطه قرار بدهیم. و ما نخواهیم خواست هیچ وقت؛ توجه به این پیدا نخواهیم کرد. شماها چه داعی دارید که دائما دم از این می زنید که ایران خطر است برای ما، ایران خطر است برای امریکا، ایران خطر است برای شوروی؛ نه، ایران رحمت است برای شما... من امیدوارم همه کشورهای منطقه و

ص: 84

دولت های منطقه به خود بیایند و مطمئن باشند که یک ایران قدرتمند اسلامی برای آنها بهتر است از امریکا و شوروی؛ آنها فقط مصالح خودشان را در نظر دارند و اسلام مصالح کشورهای اسلامی و مسلمانان همه را، بلکه مصالح بشر را. ما به هیچ کشوری طمع نداریم و به هیچ کشوری حقی نداریم و خدای تبارک و تعالی به ما اجازه نداده است که در هیچ کشوری دخالت بکنیم، مگر آنکه مثل دفاعی باشد که امروز ما با این دولت فاسد عراق در حال دفاع هستیم... تمام کشورهای اسلامی بدانند که ایران ابدا نظری به کشورهای آنها ندارد، ایران برای جمعیت خودش همه چیز دارد و این طور نیست که یک کشور سرکش که بخواهد همه چیز را در تحت سلطه خویش در بیاورد. ایران برای خدا قیام کرده است و برای خدا ادامه می دهد و جز دفاع، جنگ ابتدایی با هیچ کس نخواهد کرد.

من باید تذکر بدهم، هشدار بدهم به بعضی از این کشورها که باز هم کمک کاری می کنند به دشمن اسلام؛ من هشدار بدهم که توجه داشته باشید برای آتیه خودتان زحمت تولید نکنید، شما هر کدام که امروز به صدام کمک کنید، خیانت به اسلام کرده اید و مجرم هستید پیش اسلام، اگر تا امروز عذری می تراشیدید که ما از عراق می ترسیم، امروز دیگر آن عذر، نیست. عراق - یعنی حکومت عراق - خودش را هم نمی تواند حفظ کند تا چه رسد به اینکه بخواهد به شما تعدی کند؛ این عذر، منقطع است امروز. ما اگر ببینیم بعضی دولت ها باز کمک می کنند، کمک نظامی می کنند، کمک مالی می کنند به دولت عراق، آنها را مجرم می شناسیم و ان شاءالله با آنها، اگر برنگردند، معامله ی مجرم می کنیم و احکام اسلام را درباره آنها جاری می کنیم و من نصیحت می کنم باز به آنها که دیر نیست و امروز هم برگردید و لااقل کمک نکنید به این مجرم اصلی و به آن مجرم اصلی تر که امریکا باشد.» (1) .

ص: 85